Powstanie Imperium Rzymskiego

1. Pojęcia:

• legion
• manipuł
• centuria
• triumf
• namiestnik
• ekwici
• prowincja

2. Podbój Italii:

• pokonanie króla Pyrrusa w bitwie pod Benewentem 275 pne
• zakończenie podboju Italii: 264 pne

3. Wojny punickie:

• I wojna punicka 264-241 pne, zwycięstwo Rzymu, Kartagina traci Sycylię, Rzym wkrótce zajął też Sardynię i Korsykę
• II wojna punicka 218-201 pne,
• syn Hamilkara Barkasa, wódz kartagiński Hannibal zaatakował sprzymierzony z Rzymem Sagunt, co rozpoczęło wojnę
• Hannibal dokonał inwazji na Italię przechodząc przez Alpy
• zwycięstwo Hannibala w bitwie nad Jeziorem Trazymeńskim 217 pne
• miażdżące zwycięstwo Hannibala w bitwie pod Kannami 216 pne
• Rzym przeniósł wojnę do Hiszpanii, a potem do Afryki, co zmusiło Hannibala do powrotu do ojczyzny
• bitwa pod Zamą 202 pne, Publiusz Korneliusz Scypion pokonał Hannibala
• koniec wojny: Kartagina traci Hiszpanię i burzy swoje mury obronne
• III wojna punicka 149-146 pne, Rzymianie zdobywają i burzą Kartaginę

4. Podbój Macedonii po pokonaniu Macedończyków w bitwie pod Kynoskefalaj w 197 pne i ostatecznym złamaniu oporu przez Lucjusza Emiliusza Paulusa w 168 pne. W 146 pne Rzymianie podporządkowali sobie też Grecję.

5. Złamanie potęgi państwa Seleucydów po bitwie pod Magnezją w 190 pne

Zjednoczenie Włoch

1. Pojęcia:

• Risorgimento
• Wyprawa tysiąca (wyprawa tysiąca czerwonych koszul)
• Czerwone koszule
• Bersalierzy

2. Dwie koncepcje zjednoczeniowe:

• Koncepcja Garibaldiego (zjednoczenie całych Włoch jako republiki)
• Koncepcja Cavoura i Wiktora Emanuela II (zjednoczenie tylko północy jako federacji monarchicznej)

3. Sojusz Sardynii z Francją Napoleona III w Plombieres 1858. 

4. Wojna Francji i Sardynii z Austrią:

• Bitwa pod Magentą 1859
• Bitwa pod Solferino 1859 (obie bitwy zakończone porażkami Austrii, po Solferino Dunant założył Czerwony Krzyż)
• Pokój w Villafranca 1859 (macie znać postanowienia)

5. Wyprawa tysiąca 1860, Garibaldi podbija Królestwo Obojga Sycylii i godzi się z Wiktorem Emanuelem, Sardyńczycy zajmują całe Włochy prócz Wenecji (w rękach Austriaków) i Państwa Kościelnego (chronionego przez Francuzów). 

6. Koronacja Wiktora Emanuela II na króla Włoch 1861. 

7. Sojusz z Prusami i nowa wojna z Austrią:

• Bitwa pod Custozzą 1866 (porażka Włochów, w wyniku jednak zwycięstw pruskich Austria i tak przegrała wojnę, dzięki czemu Włochy odzyskały Wenecję)

8. 1870: Włochy anektowały Państwo Kościelne, rok później Rzym stał się stolicą tego państwa co uznaje się za symboliczne zakończenie jednoczenia. 

9. Inne ważne postacie: Mazzini, Franciszek Józef I, Pius IX. 

Republika rzymska

1. Pojęcia:

• Republika
• Konsul
• Pretor
• Edyl
• Kwestor
• Cenzor
• Trybun ludowy
• Prawo XII tablic
• Dyktator
• Fasces
• Komicja
• Liktor
• Nobilitas

2. Macie znać zależności poszczególnych organów władzy Republiki, które macie wyjaśnione na wykresie w podręczniku. Poza tym, ważne jest byście rozumieli w jaki sposób nobilitas dominowała w tym państwie (system głosowania w komicjach centurialnych, zdominowanie senatu przez patrycjuszy). 

3. Postać do zapamiętania: Cyncynat. 

Stany Zjednoczone w drugiej połowie XIX wieku

1. Pojęcia:

• secesja
• Unia
• Konfederacja
• wojna totalna
• izolacjonizm
• abolicjonizm
• plantacja
• jankesi
• Ku-Klux-Klan

2. Przyczyny wojny secesyjnej:

• kwestia niewolnictwa
• dualizm w rozwoju gospodarczym USA
• odmienne wizje państwa (luźna konfederacja według Południa czy ścisła unia według Północy)

3. Droga do wojny:

• kompromis Missouri 1820
• sprawa Dreda Scotta: niewolnika, który nieudanie walczył przed Sądem Najwyższym o uznanie go za wolnego obywatela USA, ostatecznie przegrał co wywołało gwałtowne protesty nowo powstałej Partii Republikańskiej
• antyniewolnicze powstanie abolicjonisty Johna Browna w 1859; zakończyło się klęską i egzekucją przywódcy
• zwycięstwo republikańskiego kandydata na prezydenta Abrahama Lincolna w 1860 którego posądzano o chęć zlikwidowania niewolnictwa wywołało secesję Karoliny Południowej, za którą poszło 10 następnych stanów południowych
• w 1861 secesyjne stany ogłosiły powstanie nowego państwa: Skonfederowanych Stanów Ameryki (CSA) z Richmond jako stolicą i Jeffersonem Davisem jako prezydentem
• ostrzał Fortu Sumter 12 IV 1861 ostatecznie już zapoczątkował wojnę

4. Wojna secesyjna 1861 - 1865

• I bitwa pod Bull Run 1861 (zwycięstwo Konfederacji)
• bitwa pod Fredericksburgiem 1862 (zwycięstwo Konfederatów dowodzonych przez Roberta Lee)
• bitwa pod Chancellorsville 1863 (zwycięstwo Konfederatów dowodzonych przez Roberta Lee)
• Ustawa o osadnictwie: ziemia za służbę w siłach Północy
• bitwa pod Antietam 1862 (zwycięstwo sił Unii, wykorzystując to zwycięstwo Lincoln ogłosił Ustawę Emancypacyjną która zniosła niewolnictwo na terenie zbuntowanych stanów)
• oblężenie Vicksburga 1863 (zwycięstwo sił Unii dowodzonych przez Ulissesa Granta)
• bitwa pod Gettysburgiem 1-3 VII 1863 (zwycięstwo sił Unii, decydująca bitwa wojny)
• zastosowanie taktyki wojny totalnej przez generałów północy: Philipa Sheridana i Williama Shermana
• kapitulacja generała Lee w Appomattox 9 IV 1865 faktycznie kończy wojnę, kilka dni później fanatyczny zwolennik Południa dokonuje udanego zamachu na prezydenta Lincolna; nie ratuje to resztek sił konfederackich które kapitulują kilka tygodni później

5. Skutki wojny:

• likwidacja niewolnictwa
• przyznanie praw wyborczych czarnoskórej ludności USA
• zniszczenie plantatorskiej struktury gospodarczej Południa
• wzmocnienie centralizmu USA
• wzrost antymurzyńskiego szowinizmu na Południu
• wzrost potęgi przemysłowej USA

6. Zniszczenie niezależności ostatnich plemion indiańskich:

• bitwa pod Little Big Horn (najsłynniejsze zwycięstwo Indian nad Amerykanami, dzieło wodzów Siedzącego Byka i Szalonego Konia)
• masakra w Wounded Knee, zmiażdżenie ostatniego ważnego punktu oporu Indian przez Amerykanów

Ślady po razach na plecach niewolnika z Południa USA

Niewolnicy podczas zbioru bawełny, czy też, jak woleli nazywać ją Południowcy, "Króla Bawełny"

Skonfederowane Stany Ameryki (na czerwono terytoria sporne)

Jefferson Davies, prezydent Konfederacji

Abraham Lincoln po zakończeniu przemowy gettysburskiej

Robert Lee, najsłynniejszy dowódca sił Południa

"Stonewall" Jackson i Lee, dwaj najwybitniejsi generałowie Konfederacji

I am tired and sick of war. Its glory is all moonshine. It is only those who have neither fired a shot nor heard the shrieks and groans of the wounded who cry aloud for blood, for vengeance, for desolation. War is hell.

Jeden z najsłynniejszych generałów Unii, William Tecumseh Sherman, twórca doktryny wojny totalnej, pogromca Atlanty

Żołnierze Południa pod wojennym sztandarem Konfederacji

Joshua Chamberlain i jego żołnierze na Little Round Top, ludzie którzy zmienili losy wojny powstrzymując siły konfederackie w krytycznym momencie bitwy pod Gettysburgiem

Martwi Konfederaci pod Chancellorsville, cena za zwycięstwo Roberta Lee

Ostatnia szansa Konfederacji, "szarża Picketta" pod Gettysburgiem, po której załamaniu Lee zadecydował o odwrocie

Ulisses Grant, człowiek który złamał Konfederację

Siedzący Byk, wódz Dakotów (Siuksów, Lakotów), twórca największego zwycięstwa indiańskiego nad amerykańską kawalerią

Zwłoki Dakotów Wielkiej Stopy nad Wounded Knee, mroczny koniec podboju Wielkiej Prerii

Etruskowie i początki Rzymu

1. Pojęcia:

• senat
• patrycjusze
• plebejusze
• patronat

2. Geografia polityczna Italii:

• na południu Wielka Grecja: wiele poleis, które były efektem Wielkiej Kolonizacji (przykładowe kolonie: Syrakuzy, Tarent)
• w centrum żyły plemiona Italików, najsilniejsze z nich to Samnici (górale, którzy mocno wpłynęli na organizację wojskową legionów)
• w centrum było też zamieszkane przez Latynów Lacjum (to tu leżał Rzym)
• na północ od Lacjum Etruskowie, potężny i wpływowy naród, który początkowo podporządkował sobie Rzym (aż do upadku monarchii w 509/508 pne)
• skrajna północ Italii zamieszkana była przez Galów (Celtów)

3. Założenie Rzymu: 753 pne.

Kultura antycznej Grecji

1. Pojęcia:

• liryka
• filozofia
• sofiści
• retoryka
• antropomorfizacja
• heros
• wyrocznia
• Akademia
• Liceum
• agon
• styl czarnofigurowy
• styl czerwonofigurowy
• porządek dorycki
• porządek joński
• porządek koryncki
• Partenon
• Propyleje
• Erechtejon
• kariatydy

2. Myślę, że w przypadku tego tematu nie ma sensu rozdrabniać wiedzy podręcznikowej. Wymagać będę każdej postaci pojawiającej się w temacie wytłuszczonym drukiem.

Erechtejon z widocznymi kariatydami

Partenon

Przykład stylu czarnofigurowego

Przykład stylu czerwonofigurowego

Rekonstrukcja Zeusa Olimpijskiego dłuta Fidiasza

Doryforos (niosący włócznię), najsłynniejsza rzeźba Polikleta

Ameryka w pierwszej połowie XIX wieku

1. Pojęcia:

• doktryna Monroe`a
• izolacjonizm
• Kreole
• Metysi
• libertadorzy

2. Etapy dekolonizacji Ameryki Południowej:

• początek starć w Wenezueli i Kolumbii w 1810, na czele kolonistów szybko stanął Simon Bolivar
• w drugiej połowie drugiej dekady XIX wieku walki wybuchły też na południu kontynentu (Argentyna), tam rebelią dowodził Jose de San Martin
• decydującą klęskę Hiszpanie ponieśli w bitwie pod Ayacucho w 1824 na terenie Peru

3. Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych:

• powiększanie się terytorium:

               - poprzez wykup (Luizjana od Francji, Floryda od Hiszpanii, Alaska od Rosji)

               - poprzez wojnę (poza walkami z Indianami największą była wojna z Meksykiem 1846-48 zakończona pokojem w Guadalupe-Hidalgo, Meksyk stracił w niej ogromne terytoria na północ od Rio Grande)

• napływ emigrantów z Europy
• rozwój przemysłu

4. Macie kojarzyć postacie Antonio Lopeza de Santa Anny i Jamesa Monroe`a.

Na biało zaznaczono tu tereny oddane przez Meksyk po pokoju w Guadalupe-Hidalgo (granice stanów są dzisiejsze, nie z XIX wieku)

Wojny grecko-perskie

1. Pojęcia:

• Nieśmiertelni
• polemarcha
• triera
• hoplici
• falanga

2. Przyczyny wojen perskich:

• ekspansja Persji w Europie
• wsparcie Hellenów dla antyperskiego powstania Greków jońskich (499-494 pne)

3. Pierwsza wyprawa perska: nieudana ekspedycja Mardoniosa (Mardoniusza) zakończona katastrofą pod Atos (492 pne). 

4. Druga inwazja: król Dariusz I wysłał swych wodzów Datysa i Artafernesa na podbój Sparty i Aten (które nie podporządkowały się jego emisariuszom). Efektem była klęska Persów w starciu z Ateńczykami Miltiadesa pod Maratonem w 490 pne. 

5. Po zakończeniu wojny z Dariuszem 31 poleis zawiązało Związek Helleński pod przywództwem Sparty. 

3. Trzecia inwazja perska: nowy władca perski Kserkses dowodzi początkowo osobiście:

• Bitwa pod Termopilami 480 pne, Grecy dowodzeni przez Leonidasa zostali pokonani po 3 dniach heroicznej obrony
• Bitwa morska pod Salaminą 480 pne, flota ateńska dowodzona przez Temistoklesa pokonała flotę perską; Kserkses wraca do Persji
• Bitwa pod Platejami 479 pne, armia grecka dowodzona przez Spartanina Pauzaniasza pokonała Persów dowodzonych przez Mardoniosa
• Bitwa morska pod Mykale 479 pne, zwycięstwo greckie

4. Macie kojarzyć też postacie Hippiasza i Filippidesa. 

Falanga

Termopile

Salamina

Kultura pierwszej połowy XIX wieku

1. Pojęcia:

• Klasycyzm
• Romantyzm
• Orientalizm
• Eklektyzm
• Neogotyk
• Neoromanizm
• Empire

2. Najważniejsi twórcy: Johann Wolfgang Goethe, George Byron, Fryderyk Schiller, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Robert Schumann, Jacques-Louis David, Aleksander Puszkin, Honore de Balzac, Eugene Delacroix, Francisco Goya, Edgar Allan Poe, Antonio Canova, Mary Shelley, Caspar Friedrich, Franz Schubert. 

Jeden z najsłynniejszych obrazów Goyi, przedstawia egzekucje madryckich powstańców wykonywane przez żołnierzy napoleońskich

Goya, Kiedy rozum śpi, budzą się demony

Friedrich, jedyny bardziej typowy dla niego obraz romantyczny macie w podręczniku

Nowe idee

1. Pojęcia:

• liberalizm
• konserwatyzm
• strajk
• związek zawodowy
• socjalizm
• komunizm
• reakcjonizm
• czartyzm
• socjalizm utopijny
• proletariat
• leseferyzm
• torysi
• falanster
• dialektyka
• luddyści

2. Data: opublikowanie Manifestu Komunistycznego 1848.

3. Postacie: Adam Smith, John Stuart Mill, Edmund Burke, Karol Marks, Fryderyk Engels.

Ateny

1. Pojęcia:

• Rada Pięciuset
• demokracja
• ostracyzm
• archont
• metojkowie
• eklezja
• retoryka
• strateg
• demagog
• strząśnięcie długów
• fyla
• trytia
• dokimazja
• Areopag

2. Ewolucja ustroju ateńskiego:

• monarchia (w wiekach ciemnych, mityczny król Tezeusz)
• od początku okresu archaicznego Ateny są już oligarchią z rządzącą arystokracją, dominują archontowie i Areopag
• wzrastająca rola uboższych obywateli prowadzi do reform Drakona (621 p.n.e.) i Solona (594/593 p.n.e.) (macie znać postanowienia reform Solona)
• w połowie VI wieku p.n.e. władzę tyrańską przejmuje Pizystrat i jego dwaj synowie, wzrost znaczenia biedniejszej ludności
• po obaleniu Pizystrata Klejstenes przeprowadza reformy, które wprowadziły w Atenach demokrację (508/507 p.n.e), macie dokładnie znać te reformy
• ostateczne ugruntowanie demokracji za czasów Efialtesa i Peryklesa: osłabienie Areopagu (w istocie stał się on tylko sądem odwoławczym w sprawach o morderstwo), wprowadzenie odpłatności za sprawowane urzędy, dopuszczenie trzeciej klasy majątkowej do urzędu archonta

3. Struktura społeczeństwa ateńskiego:

• obywatele (mężczyźni urodzeni w Atenach nie będący niewolnikami), od Solona podzieleni na cztery klasy majątkowe różniące się przywilejami, po wprowadzeniu demokracji niemal wszystkie różnice zostały zniesione
• metojkowie: wolni cudzoziemcy nie posiadający praw publicznych
• niewolnicy
• kobiety (podporządkowane woli mężczyzn)

Ostrakon, skorupka używana przy ostracyzmie (tu z imieniem Peryklesa, którego ostatecznie nigdy nie wygnano)

Mapa Attyki, zwracam uwagę na Salaminę (Salamis) i wioskę Maraton (Marathon) gdzie dojdzie do dwóch ważnych bitew podczas wojen perskich

Rewolucja przemysłowa

1. Pojęcia:

• rewolucja przemysłowa
• klasa robotnicza
• inteligencja
• akumulacja kapitału
• gospodarka ekstensywna

2. Przyczyny rewolucji:

• rozwój technologiczny (np: wynalezienie silnika parowego, maszyn przędzalniczych, nowych rodzajów transportu itp)
• rozwój ekonomiczny (związany z wcześniejszym dualizmem gospodarczym Europy i pojawieniem się pierwszych form kapitalizmu na zachodzie)
• przemiany w rolnictwie (powodujące migrację ludzi ze wsi do miast, najszybciej w Wielkiej Brytanii)
• rozpoczynająca się eksplozja demograficzna (warto zwrócić uwagę na wykres na str. 27)

3. Najważniejsze postacie rewolucji przemysłowej: John Kay, Edmund Cartwright, Abraham Darby, Robert Fulton, George Stephenson, Michał Faraday, Samuel Morse, Louis Daguerre, Ignacy Łukasiewicz.

4. Najważniejsze centra przemysłowe:

  a) Wielka Brytania

• południowa Walia
• rejon Londynu
• rejon Liverpoolu i Manchesteru
• południowa Szkocja (wokół Glasgow)

  b) Francja

• zagłębie Loary
• Miluza

  c) Niemcy

• Zagłębie Ruhry
• Zagłębie Saary

  d) Włochy

• północ (Lombardia, Piemont)

  e) USA

• północno-wschodnie wybrzeże

5. Skutki rewolucji:

• szybki wzrost potęgi państw uprzemysłowionych
• pojawienie się nowych grup społecznych
• urbanizacja
• pojawienie się nowych napięć społecznych (na linii robotnicy - kapitaliści)

Sparta

1. Pojęcia:

• spartiaci
• geruzja
• eforowie
• oligarchia
• heloci
• periojkowie
• apella
• symmachia
• Związek Peloponeski
• Wielka Rhetra

2. Elementy spartańskiego stylu życia (diaitii):

• totalna militaryzacja państwa (obawa przed rebelią helotów): dzieło Likurga
• selekcja dzieci po urodzeniu
• wychowanie spartańskie (agoge): skrajnie surowy system wychowawczy edukujący chłopców między 7 a 20 rokiem życia
• skoszarowanie mężczyzn między 20 a 30 rokiem życia
• przymus małżeński
• stosunkowo wysoki status społeczny kobiet
• wspólne posiłki mężczyzn (syssytie)
• promowanie skromności, męstwa, opanowania, braku chciwości
• terror wobec helotów
• słabe różnice majątkowe między spartiatami (uważali się za równych, homoioi)

3. Macie znać też kompetencje najważniejszych organów władzy w Sparcie (apelli, królów, eforów i geruzji).

Na czerwono terytorium Sparty; zwracam uwagę na podział na pierwotne terytorium (Lakonię) i tereny podbite (Messenię)

Hoplita spartański

Ćwicząca Spartanka, symbol wolności tamtejszych kobiet

Świat poleis

1. Pojęcia:

• oligarchia
• polis
• demokracja
• wielka kolonizacja
• agora
• Akropol
• arystokracja
• hoplici
• falanga
• tyran
• metropolia
• okres archaiczny
• ajsymneci

2. Okres archaiczny: VIII - VI w. p.n.e.: narodziny systemu polis, pojawienie się greckiego alfabetu, podstaw greckiej wojskowości (hoplici i falanga), system monetarny, Wielka Kolonizacja.

3. Najważniejsze kolonie greckie: Massalia, Syrakuzy, Tarent, Cyrene, Byzantion, Chersonez, Synopa, Olbia (lokalizacja na mapie, podręcznik str. 88).

4. Przyczyny kolonizacji:

• niedostatek ziem uprawnych
• poszukiwania nowych rynków zbytu
• spory wewnątrz polis (przegrana frakcja udawała się z misją kolonizacyjną)
• poszukiwania surowców

5. Przyczyny powstania poleis: przede wszystkim tak zwana "rewolucja hoplicka", czyli zdominowanie w epoce archaicznej armii helleńskich przez liczną ciężkozbrojną piechotę.

Hoplita (w tym przypadku spartański); tu uzbrojony w miecz, aczkolwiek podstawową bronią tych wojowników była włócznia

Hoplita uzbrojony bardziej klasycznie; obaj mają standardowe hełmy korynckie

Falanga, standardowy szyk bojowy hoplitów