Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII i XIII wieku

1. Pojęcia:

• kolonizacja na prawie niemieckim
• lokacja (umowa lokacyjna)
• zasadźca
• wolnizna
• dziesięcina
• sołtys
• ława
• podgrodzie
• wójt
• "wolni goście"
• Zwierciadło saskie

2. Lokowanie wsi na prawie niemieckim:

• organizował to zasadźca, który otrzymywał od lokalnego księcia immunitety
• sprowadzał osadników zza granicy, najczęściej z Niemiec kusząc ich wolnizną i darmową ziemią
• każdy osadnik dostawał jeden łan (od 17 do 25 hektarów w zależności od tego, czy w umowie mowa była o "łanie małym" czy "łanie dużym"), zasadźca dostawał więcej, od 2 do 4
• zasadźca stawał się sołtysem z szeregiem przywilejów (wyłączność do posiadania stawu rybnego, młyna, jatki czyli rzeźni, przywilej propinacyjny - monopol na produkcję alkoholu, partycypowanie w podatkach zbieranych dla lokalnego pana)
• wieś założona na prawie niemieckim miała własny sąd: ławę, którego przewodniczącym był sołtys
• wsie zakładane były w konkretnych planach przestrzennych (owalnice, okolnice, ulicówki, patrz str. 434)
• pola należące do chłopów miały teraz regularny układ, zazwyczaj dostosowany do przyniesionej z Niemiec trójpolówki

Przykład ulicówki, wsi ulokowanej na prawie niemieckim

3. Lokowanie miast na prawie niemieckim:

• najstarsze ulokowane polskie miasto: Złotoryja w 1211
• podobnie jak w przypadku wsi, miasto zakładał zasadźca czasem zwany lokatorem
• lokowano na prawie magdeburskim (częściej) lub lubeckim (na Pomorzu)
• różnica między tymi dwoma prawami była następująca: przy tworzeniu miasta na prawie magdeburskim w centrum tworzono prostokątny rynek, w prawie lubeckim rynku nie ma w ogóle, zastępuje go bardzo szeroka ulica idąca w poprzek miasta
• w obu przypadkach ulice powinny przecinać się pod kątem prostym, tworzyć szachownicę
• zasadźca po utworzeniu miasta stawał się dożywotnim, dziedzicznym wójtem
• na rynku zazwyczaj znajdował się ratusz i kościół, często też budynek ławy i pręgierz

Przykłady miast lokowanych na prawie magdeburskim:

Przykłady miast lokowanych na prawie lubeckim:

Rozbicie dzielnicowe

1. Pojęcia:

• seniorat
• dzielnica senioralna
• pryncypat
• interdykt

2. Postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego:

• przyczyny: chęć uniknięcia wojny domowej między synami
• podział kraju na trzy rodzaje dzielnic: dziedziczne, senioralną i wdowią
• dzielnicę wdowią (oprawę wdowią) otrzymała Salomea, dzielnica miała być zlikwidowana po jej śmierci i włączona do senioralnej
• dzielnice dziedziczne dostali czterej synowie (najmłodszy, Kazimierz Sprawiedliwy nie dostał nic): Bolesław IV Kędzierzawy dostał Mazowsze, Mieszko III Stary Wielkopolskę, Henryk Sandomierski ziemię sandomierską a najstarszy Władysław II Wygnaniec Śląsk
• dzielnica senioralna miała być przydzielana najstarszemu Piastowi, miał on być też princepsem (jako pierwszy miał nim być Władysław Wygnaniec)

3. Początki okresu rozbicia dzielnicowego:

• śmierć Bolesława Krzywoustego w 1138
• spór między seniorem a jego młodszymi braćmi, rozogniony jeszcze przez aferę Piotra Włostowica doprowadził do wojny i ucieczki Władysława Wygnańca z kraju
• interwencja niemiecka cesarza Fryderyka Barbarossy doprowadziła do ukorzenia się Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego w Krzyszkowie (1157), Bolesław Kędzierzawy złożył cesarzowi hołd i pozwolił na powrót synów Wygnańca do Polski

4. Upadek senioratu:

• wobec twardych rządów księcia senioralnego Mieszka Starego (został nim po śmierci Kędzierzawego) panowie krakowscy wzniecili udany bunt w 1177, nowym księciem Krakowa został dużo młodszy Kazimierz Sprawiedliwy, co było złamaniem zasady senioratu
• wydarzenia te zalegalizował Kościół po przyznaniu mu przywileju w Łęczycy w 1180 (macie znać postanowienia)
• po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego księciem Krakowa został jego syn Leszek Biały, co było kolejnym, ostatecznym zaprzeczeniem zasady senioratu
• Mieszko Stary próbował wrócić na krakowski tron, został jednak rozbity w krwawej bitwie pod Mozgawą w 1195

5. Apogeum rozbicia dzielnicowego:

• uniezależnienie się Pomorza Gdańskiego, po zorganizowanym przez księcia gdańskiego Świętopełka zamachu na książąt piastowskich zamachu w Łęczycy w 1227 (zginął Leszek Biały, ciężko ranny został książę Wrocławia Henryk Brodaty)
• próba budowania dużego księstwa przez Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego została zdruzgotana w 1241 po klęsce i śmierci tego ostatniego w bitwie pod Legnicą (z Mongołami)

Alternatywna mapa Polski po śmierci Bolesława Krzywoustego, w stosunku do mapy z podręcznika różnica tkwi w wielkości dzielnicy senioralnej (czerwonej)

Imperium mongolskie

1. Pojęcia:

• haracz
• Złota Orda
• szamanizm
• sinizacja
• kurułtaj
• ułus
• jarłyk
• tumeń

2. Osiągnięcia Temudżyna (Czyngis - chana): TEN PUNKT ROZBUDUJECIE SAMI, UWZGLĘDNIAJĄC NASTĘPUJĄCE DATY - 1206, 1223, WYMIEŃCIE TEŻ NAJWAŻNIEJSZE REGIONY PODBITE WTEDY PRZEZ MONGOŁÓW.

3. Przyczyny sukcesów armii mongolskiej: TEN TEŻ DO ROZBUDOWANIA

4. Podboje po śmierci Czyngis - chana:

• podbój Chin (Kubilaj)
• podbój Kalifatu Bagdadzkiego (Hulagu)
• podbój Rusi Kijowskiej (Batu - chan) rozpoczęty w 1237, narzucenie jej zwierzchności przez Złotą Ordę (ułus, który przypadł Batu) która polegała na narzuceniu haraczu i konieczności starania się o jarłyk przez książąt ruskich
• inwazja na Węgry i Polskę w 1241 (Batu - chan):

          - kompletne rozbicie sił polskich dowodzonych przez księcia Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą; spustoszenie południowej Polski

          - klęska sił węgierskich w bitwie na równinie Mohi

          - wycofanie się sił mongolskich po śmierci wielkiego chana Ugedeja

5. Rozpad państwa mongolskiego i próba odbudowy przez Tamerlana na przełomie XIV i XV wieku (pokonanie Turków w bitwie pod Ankarą w 1402).

Kultura średniowiecznej Europy

1. Pojęcia:

• styl romański
• styl gotycki
• uniwersalizm
• renesans ottoński
• siedem sztuk wyzwolonych
• trivium
• quadrivium
• uniwersytet
• scholastyka
• tomizm
• Wulgata
• Biblia pauperum
• portal
• absyda
• rozeta
• kościół bazylikowy
• kościół halowy

2. Uniwersalizm średniowiecza:

• wspólny fundament religijny
• łacina
• system społeczno - polityczny: feudalizm
• wspólne wzorce osobowe (rycerz, asceta itp)
• podobna stylistyka w sztuce (romanizm, gotyk)
• podobny system edukacyjny, oparty na systemie siedmiu sztuk wyzwolonych oraz uniwersytetów (najstarszy w Bolonii, założony w 1180)
• dominacja systemów filozoficznych opartych na chrześcijaństwie (scholastyka, tomizm)

3. Postacie, których będę wymagał:

• Piotr Abelard
• Wilhelm (William) Ockham (przypomnijcie mi, bym wyjaśnił na czym polega "brzytwa Ockhama", nie ma jej w podręczniku)
• Jan Gutenberg
• św. Tomasz z Akwinu

(z całą pewnością na sprawdzianie i wejściówkach będą pytania ze zdjęciami dotyczące rozpoznawania budynków romańskich lub gotyckich)

Przykłady stylu romańskiego

Przykłady stylu gotyckiego

Kościół w średniowieczu

1. Pojęcia:

• herezja
• inkwizycja
• dominikanie
• franciszkanie
• monastycyzm
• cystersi
• zakony żebracze
• eremici
• kameduli
• kartuzi
• kanonicy regularni
• waldensi
• katarzy (albigensi)

2. Zakony pełnego średniowiecza:

   a) zakony eremickie (skrajnie rygorystyczne reguły, śluby milczenia, odrzucenie mięsa, życie w samotnych eremach):

• kameduli
• kartuzi

   b) cystersi: powstali w Citeaux, najsłynniejszym ich zakonnikiem był św. Bernard z Clairvaux, zakon zakładał powrót do ascetycznych ideałów św. Benedykta z Nursji (asceza, praca fizyczna)

   c) zakony żebracze: podkreślały zasadę ubóstwa, brak majątków ziemskich

• franciszkanie: założycielem był św. Franciszek z Asyżu, utrzymywali się z jałmużny, podporządkowali się pracy kaznodziejskiej, oficjalna nazwa: Bracia Mniejsi, data założenia: 1209
• dominikanie: założycielem był św. Dominik Guzman, poświęcili się kaznodziejstwu i walce z herezją (tworzyli trzon inkwizycji), przeciwnicy ze względu na nieugiętość ich poglądów przekręcali ich nazwę, z "Dominicanes" robili "Domini canes" czyli po łacinie "Psy pana", co oni sami czasem z dumą przyjmowali, data założenia: 1216

św. Franciszek z Asyżu w brązowym habicie franciszkańskim

św. Franciszek nauczający ptaki

św. Dominik Guzman w czarno-białym habicie dominikańskim

3. Herezje średniowieczne:

• waldensi: założyciel Piotr Valdo (Waldo), rozpowszechnieni w południowej Francji i północnych Włoszech, odrzucenie majątku kościelnego, Biblia jedynym źródłem wiary
• katarzy: rozpowszechnieni w południowej Francji (szczególnie Langwedocji), odrzucenie monoteizmu na rzecz wiary w dwóch bogów, dobrego i złego, przypisanie materii do domeny boga zła, wiara w reinkarnację która jest tworzeniem więzienia dla nieśmiertelnej duszy, odrzucenie majątku i płodzenia potomstwa, rytualne samobójstwa, herezja zniszczona przez krucjatę i inkwizycję

4. Dążenie papiestwa do zdobycia dominacji nad chrześcijańską Europą:

• rywalizacja papieża Aleksandra III z cesarzem Fryderykiem Barbarossą, papież sprzymierzył się z miastami północnych Włoch (Liga Lombardzka) które pokonały cesarza w bitwie pod Legnano
• szczyt potęgi papiestwa za pontyfikatu Innocentego III (kilku władców europejskich złożyło mu hołd lenny), spadek znaczenia za jego następców

Powstanie monarchii stanowej

1. Pojęcia:

• społeczeństwo stanowe
• stan
• możnowładztwo
• rycerstwo
• Izba Lordów
• Izba Gmin
• nobilitacja
• Kortezy
• precedens
• Stany Generalne

2. Tworzenie się stanów:

• tworzenie się autonomii Kościoła po reformach gregoriańskich
• wywalczenie autonomii miast od końca XI wieku
• nadawanie przywilejów generalnych poszczególnym grupom społeczeństwa średniowiecznego

3. Początki reprezentacji stanowej:

• upowszechnienie się rzymskiej zasady o współdecydowaniu obywateli o tworzeniu prawa, które ma ich dotyczyć (Marsyliusz z Padwy)
• najstarsze europejskie parlamenty: Althing w Islandii (X wiek), Kortezy w królestwie Leon (stworzone przez króla Alfonsa I w 1188 roku)
• wydanie Złotej Bulli Karola IV w 1356

4. Monarchia stanowa w Anglii:

• osłabienie pozycji króla za panowania Ryszarda Lwie Serce i Jana Bez Ziemi (ze względu na ich uwikłanie się w wojny we Francji)
• bunt baronów przeciw królowi Janowi wymusza na nim podpisanie "Wielkiej Karty Swobód" w 1215 (bardzo ważny dokument, macie znać jego postanowienia)
• syn Jana Henryk III nie respektował postanowień Karty, co doprowadziło do nowego buntu baronów pod wodzą Szymona de Montfort; król został pokonany w bitwie pod Lewes w 1264, dzięki czemu po raz pierwszy zebrał się angielski parlament
• w 1295 zebrał się po raz pierwszy "parlament wzorcowy" zwołany przez Edwarda I Długonogiego

5. Monarchia stanowa we Francji:

• problemy finansowe monarchii spowodowały opodatkowanie duchowieństwa przez Filipa Pięknego, co doprowadziło do konfliktu z papiestwem
• by uzyskać argumenty w tym sporze, w 1302 król zwołał Stany Generalne, pierwszy parlament Francji

Gospodarka średniowiecznej Europy

1. Pojęcia:

• renta feudalna
• trójpolówka
• pług
• patrycjusze
• pospólstwo
• plebs
• cech
• gildia
• chomąto
• mistrz
• Hanza
• jarmark
• weksel
• lichwa
• ruch kolonizacyjny (kolonizacja)

2. Przełom w rolnictwie w XI/XII wieku:

• wynalazki techniczne: pług, chomąto, kosy, metalowe brony
• rozprzestrzenienie się uprawy żyta i owsa
• nowa technologia uprawy: trójpolówka
• skutki: eksplozja demograficzna i kolonizacja wielu bezludnych lub słabo zaludnionych terenów Europy Zachodniej i Północnej, odrodzenie miast

3. Rozwój miast w XI/XIII wieku:

• uniezależnianie się miast od swych prywatnych właścicieli, rozwój samorządności miejskiej
• tworzenie urzędów zarządzających miastami wybieranych przez rady miejskie (burmistrzów, dożów, konsulów itp.)
• tworzenie cechów rzemieślniczych i gildii kupieckich
• tworzenie federacji miast handlowych (najważniejsza z nich to Hanza), w związku z rozwojem handlu nastąpił powrót do gospodarki pieniężnej (w XII/XIII wieku)

Wyprawy krzyżowe

1. Pojęcia:

• krucjaty
• zakon rycerski
• templariusze
• joannici
• Krzyżacy
• emir
• pokój boży
• mamelucy
• rekonkwista
• krucjata dziecięca

2. Sytuacja na Bliskim Wschodzie przed krucjatami:

• oderwanie się od Kalifatu Bagdadzkiego szyickiego Kalifatu Fatymidów (z siedzibą w Egipcie)
• uniezależnianie się od kalifów emirów
• podbój dużej części regionu przez Turków Seldżuckich (Seldżuków)
• radykalne osłabienie Bizancjum po klęsce w bitwie pod Manzikertem (1071)

3. Przyczyny krucjat:

• wykształcenie się na Półwyspie Iberyjskim idei wojny świętej
• prześladowania chrześcijan w Palestynie przez Seldżuków
• zablokowanie przez Seldżuków ruchu pielgrzymkowego
• dążenie Kościoła do przeobrażenia agresywnej energii rycerstwa średniowiecznego z walk między chrześcijanami w walki z wrogami chrześcijaństwa
• budowanie autorytetu papiestwa wobec cesarstwa (w kontekście walki cesarstwa z papiestwem)
• głód ziemi u tak zwanych "młodszych synów" rodów rycerskich
• dążenie republik włoskich do zdobycia rynku lewantyńskiego

4. I krucjata:

• przyczyna: przemówienie Urbana II na synodzie w Clermont w 1095
• przywódcy: wyprawa ludowa Piotr Eremita; wyprawa rycerska Rajmund z Tuluzy, Boemund II, Godfryd z Bouillon
• przebieg: początek w 1096, klęska wyprawy ludowej, wyprawa rycerska kończy się zdobyciem Jerozolimy w 1099
• skutki: utworzenie państw krzyżowych na Bliskim Wschodzie: hrabstwa Edessy, hrabstwa Trypolisu (Rajmund z Tuluzy), księstwa Antiochii (Boemund) i Królestwa Jerozolimskiego (Godfryd z Bouillon)

5. Walki o Ziemię Świętą:

• utworzenie zakonów rycerskich (templariusze w 1118, tylko tego zakonu będę wymagał z datą)
• utrata Edessy, II krucjata nie potrafiła jej odzyskać (tylko tego będę z niej wymagać)
• w drugiej połowie XII wieku emiraty islamskie zjednoczone zostały przez Saladyna, który w 1187 roku rozbił siły krzyżowców w bitwie pod Hattin (1187) i odzyskał Jerozolimę

Templariusz

Pieczęć templariuszy, dwóch rycerzy na jednym koniu co symbolizuje ich ubóstwo (oficjalna nazwa: Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa Świątyni Salomona)

Joannita

6. III krucjata:

• przyczyna: zdobycie Jerozolimy przez Saladyna
• przywódcy: cesarz Fryderyk Barbarossa (zginął w nieszczęśliwym wypadku na początku wyprawy), król Francji Filip August, król Anglii Ryszard Lwie Serce
• przebieg: początek w 1189, krzyżowcom udało się zdobyć port w Akce, nie udało się odzyskać Jerozolimy, koniec krucjaty w 1192

7. IV krucjata:

• przyczyna: poprzednia krucjata nie odzyskała Jerozolimy
• przebieg: początek w 1202, Wenecjanie dowieźli krzyżowców do Konstantynopola, gdzie katolicy obalili cesarza i stworzyli nowe państwo, Cesarstwo Łacińskie, do Ziemi Świętej nie dotarł nikt, kompromitacja idei krucjatowej, koniec w 1204

8. Koniec krucjat:

• macie wiedzieć, że łącznie było ich siedem, że ostatnia z nich zamiast do Palestyny trafiła do Tunezji
• cesarz Fryderyk II przejściowo odzyskał Jerozolimę na początku XIII wieku
• upadek ostatniej twierdzy chrześcijan w Ziemi Świętej (Akki) w 1291, koniec klasycznych krucjat
• upadek templariuszy, zniszczonych przez króla Francji Filipa Pięknego (1312)

9. Skutki krucjat:

• pogłębienie wrogości między chrześcijaństwem a islamem
• wzmocnienie Kościoła katolickiego
• potężne osłabienie Bizancjum
• rozkwit miast włoskich korzystających z handlu lewantyńskiego
• napływ do Europy elementów kultury arabskiej i antycznej (Arabowie przejęli część dziedzictwa grecko-rzymskiego)

Cesarstwo i papiestwo

1. Pojęcia:

• schizma
• symonia
• nepotyzm
• ekskomunika
• feudalizacja
• inwestytura świecka
• reforma kluniacka (ruch kluniacki)
• nikolaizm
• reforma gregoriańska
• Dictatus papae
• konkordat wormacki
• antypapież
• kongregacja
• patriarcha
• konklawe

2. Kryzys papiestwa we wczesnym średniowieczu:

• walki o tron papieski (zjawisko antypapieży)
• spór o prymat z kościołami wschodnimi
• kryzys moralny: nikolaizm, mordy na papieżach
• feudalizacja kościoła: podporządkowanie go świeckim seniorom, szczególnie cesarzom, nepotyzm i symonia przy obsadzie stanowisk kościelnych, przejęcie przez świeckich władców prawa do inwestytury biskupów
• podporządkowanie papiestwa cesarstwu za Ottona I w 962
• wielka schizma wschodnia w 1054

3. Ruch odnowy kluniackiej:

stworzenie w X wieku federacji klasztorów podporządkowanych Cluny (kongregacji)

odrzucenie świeckiego zwierzchnictwa nad kościołem

odrzucenie symonii, nepotyzmu i nikolaizmu (postulat wprowadzenia obowiązkowego celibatu)

4. Reformy papieskie z drugiej połowy XI wieku:

reforma reguł elekcji papieskiej dokonana przez Mikołaja II w 1059 (odtąd papieży wybierali tylko kardynałowie)

reformy gregoriańskie streszczone przez Grzegorza VII w "Dictatus papae" w 1075 roku (reformy kluniackie plus zasada dominacji papieża nad cesarzem)

5. Spór o inwestyturę:

• seria reform gregoriańskich wywołuje wrogą reakcję cesarza Henryka IV, na synodzie w Wormacji w 1076 ogłasza detronizację Grzegorza VII
• Grzegorz VII odpowiada ekskomuniką cesarza; antycesarski bunt w Niemczech
• cesarz korzy się przed papieżem w Canossie w 1077, zdjęcie ekskomuniki
• po kilku latach wznowienie konfliktu, w 1084 Henryk przejściowo opanowuje Rzym
• 1122, konkordat wormacki, kompromis między cesarzem Henrykiem V i papieżem Kalikstem II (macie znać jego postanowienia)
• 1123, I sobór laterański potwierdza postanowienia konkordatu wormackiego i rozszerza je na całe chrześcijaństwo

6. Rozwój prawa kanonicznego w XII wieku:

• skodyfikowanie prawa kanonicznego na pierwszym w Europie uniwersytecie w Bolonii (Gracjan)

Macie też wiedzieć, kim byli Tomasz Becket i Henryk II (angielski). 

Symbol dominacji władców świeckich nad Kościołem: cesarz dokonuje inwestytury biskupiej przez podanie pastorału, czyli wprost mianuje biskupa na jego stanowisko (co zmieni się wraz z konkordatem wormackim)

Definicje zadań zaczynających się od czasowników operacyjnych

Oceń, czyli sformułuj (wydaj) opinię o faktach/zjawiskach/procesach historycznych na podstawie własnej wiedzy i/lub materiału źródłowego. Ocena może być pozytywna, negatywna, względnie można też coś oceniać dwojako.

Porównaj, czyli wskaż podobieństwa i/lub różnice między faktami/zjawiskami/procesami historycznymi, także nazwij dostrzeżone podobieństwa i/lub różnice.

Rozstrzygnij, czyli zajmij stanowisko, czy podane informacje są: prawdziwe/fałszywe, słuszne/niesłuszne, użyteczne/nieużyteczne itp.

Rozważ, czyli podaj argumenty i kontrargumenty dla podanej tezy oraz oceń ich prawdziwość (słuszność).

Scharakteryzuj, czyli opisz przebieg wydarzeń historycznych z podaniem najważniejszych wydarzeń, przyczyn, następstw, głównych uczestników wydarzeń.

Udowodnij, czyli dobierz odpowiednie argumenty dowodzące prawdziwości/nieprawdziwości podanej tezy związanej z faktami/zjawiskami/procesami historycznymi.

Uzasadnij, czyli przedstaw argumenty pokazujące sposób rozumowania, a więc dochodzenia do istnienia związków/zależności między podanymi faktami/zjawiskami/procesami historycznymi.

Wyjaśnij, czyli przedstaw rozumowanie, w którym na podstawie własnej wiedzy i/lub podanego materiału źródłowego przedstawisz istotę podanych faktów/zjawisk/procesów historycznych; także przedstaw fakty i/lub przyczyny/skutki działań ludzkich (jednostek, grup, instytucji), relacje/zależności między faktami/zjawiskami/procesami historycznymi; także przedstaw przyczyny/skutki powstawania różnych interpretacji historii.

Wykaż, czyli udowodnij, że istnieją/nie istnieją związki/zależności między faktami/zjawiskami/procesami historycznymi.

Wymień (podaj), czyli na podstawie własnej wiedzy i/lub podanego materiału źródłowego wypisz oczekiwane cechy faktów/zjawisk/procesów historycznych lub same fakty/zjawiska/procesy historyczne, według podanego kryterium zawartego w poleceniu

Państwo wczesnopiastowskie

1. Pojęcia:

• monarchia patrymonialna
• drużyna
• prawo rycerskie
• wojewoda
• kanclerz
• komes
• kasztelan
• osada służebna
• prawo książęce
• regalia
• prawo zwyczajowe
• cześnik
• stolnik
• koniuszy
• miecznik
• powołowe
• stróża
• narzaz
• stan
• przewód

2. Siły militarne:

• do Mieszka II podstawą siły wojskowej jest utrzymywana przez księcia drużyna, dzieląca się na tarczowników i pancernych (ciężkozbrojna kawaleria); rezydowała w grodach
• od Kazimierza Odnowiciela drużyna zaczęła zanikać, zastępowana przez zbrojnych służących na zasadach prawa rycerskiego

3. Struktura społeczna: schemat ze strony 344.

4. Obowiązki ludności:

• ludność służebna: produkowanie określonych dla osady służebnej produktów (biżuterii w Złotnikach, tarcz w Szczytnikach, chleba w Piekarach itp)
• ludność wiejska (chłopi/kmiecie): posługi prawa książęcego, czyli daniny: powołowe, stróża, podworowe, narzaz, stan, przewód, podwód (obowiązek dostarczania koni ludziom księcia), powóz (dostarczanie wozów i zaprzęgów), ślad (obowiązek ścigania przestępców na terenie swojego opola (czyli wspólnoty rodowo-terytorialnej) itp.

W państwie tym pieniądze nie były w powszechnym użytku, zamiast nich występowały tzw. płacidła. Tym niemniej, władcy bili swoje monety:

Denar Mieszka I

Denar Bolesława I Chrobrego

Kryzys monarchii piastowskiej

1. Pojęcia:

• prawo rycerskie
• bulla
• palatyn

2. Przyczyny kryzysu:

• spór wewnątrz dynastii (Mieszko II przeciw braciom, Bezprymowi i Ottonowi)
• wyczerpanie ludności długimi wojnami
• wrogość ludności wobec chrześcijaństwa (religii narzuconej siłą i nakładającej na ludność określone obciążenia typu dziesięciny)
• odziedziczona po Bolesławie Chrobrym wrogość sąsiadów, szczególnie Niemiec (Konrad II), Rusi (Jarosław Mądry) i Czech

3. Panowanie Mieszka II:

• koronacja królewska w 1025
• pomyślne początkowo walki z cesarzem Konradem II (spustoszenie Miśni)
• jednoczesny atak Rusi i Niemiec w 1031, upadek Mieszka II który ucieka do Czech, utrata Milska, Łużyc i Grodów Czerwieńskich
• krótkie panowanie Bezpryma, rezygnacja z korony królewskiej
• śmierć Bezpryma i powrót do Polski Mieszka II, który w Merseburgu ukorzył się przed cesarzem (1032) i podzielił się władzą z Ottonem i Dytrykiem
• śmierć w 1034

4. Epicentrum kryzysu:

• nieudana regencja wdowy po Mieszku II, Rychezy; możnowładcy przejmują kontrolę nad prowincjami (Miecław nad Mazowszem)
• antychrześcijański bunt ludowy i ucieczka Rychezy wraz z księciem Kazimierzem
• najazd księcia Czech Brzetysława, oderwanie Śląska i spustoszenie Wielkopolski (1039)

5. Panowanie Kazimierza I Odnowiciela:

• powrót Kazimierza do kraju w 1040 (przy pomocy Niemiec), przejęcie kontroli nad Małopolską i Wielkopolską (od tej pory stolicą będzie Kraków)
• zniszczenie księstwa Miecława na Mazowszu w 1047 (przy pomocy Jarosława Mądrego)
• odzyskanie Śląska w 1050, od 1054 decyzją cesarza Henryka III Polska płaciła Czechom trybut za przejęcie tej prowincji
• reforma armii (początek prawa rycerskiego)

6. Panowanie Bolesława II Śmiałego (Szczodrego):

• wojny z Czechami i Rusią: zaprzestanie płacenia trybutu ze Śląska i zdobycie Grodów Czerwieńskich
• odtworzenie metropolii gnieźnieńskiej
• koronacja królewska w 1076 (dzięki poparciu papieża Grzegorza VII w sporze z cesarzem)
• zabicie biskupa Stanisława i wygnanie króla w 1079 (macie kojarzyć spór na temat tego, dlaczego właściwie król zabił biskupa)

7. Panowanie Władysława I Hermana:

• silna pozycja palatyna Sieciecha
• bunt synów (Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego), podział kraju na trzy części w 1097, w następnych latach doszło też do wygnania Sieciecha

8. Panowanie Bolesława III Krzywoustego:

• pokonanie i wygnanie Zbigniewa w 1106
• nieudany niemiecki najazd na Polskę w 1109 (cesarz Henryk V chciał przywrócić na tron Zbigniewa)
• podbój Pomorza Gdańskiego w 1116
• zhołdowanie Pomorza Zachodniego w 1122 (następnie biskup Otton z Bambergu ponownie schrystianizował te ziemie)
• zjazd w Merseburgu w 1135 roku, uznanie zwierzchności niemieckiej
• bulla gnieźnieńska 1136

Początki państwa polskiego

1. Pojęcia:

• zjazd gnieźnieński
• Dagome iudex
• palatium

2. Osiągnięcia Mieszka I

• zjednoczenie plemion polskich (do 990 roku, kiedy przyłączył Śląsk)
• rywalizacja z Wieletami i wspieranym przez nich Wichmanem
• uznanie zwierzchności cesarzy niemieckich (płacenie trybutu, oddanie syna Bolesława jako zakładnika)
• dwa małżeństwa: z Dobrawą i z Odą
• zwycięska bitwa z margrabią łużyckim Hodonem pod Cedynią (972), ważna rola książęcego brata Czcibora
• oddanie Polski pod opiekę papiestwa (Dagome iudex)

3. Chrzest Polski

• przyczyny: dążenie do sojuszu z Czechami, wzmocnienia ponadplemiennej władzy księcia, włączenie Polski do kręgu kultury łacińskiej
• "przebieg":

        - ślub z Dobrawą w 965, przybycie czeskich misjonarzy

        - chrzest Mieszka w 966, prawdopodobnie w Wielkanoc

        - utworzenie biskupstwa misyjnego w Poznaniu w 968, pierwszym biskupem Jordan

4. Polityka wewnętrzna Bolesława Chrobrego (992-1025)

• wygnanie przyrodnich braci oraz Ody
• śmierć św. Wojciecha i odzyskanie jego relikwii (997)
• zjazd gnieźnieński w roku 1000 (przyjazd Ottona III, utworzenie biskupstw w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie oraz arcybiskupstwa w Gnieźnie, pierwszym arcybiskupem został Radzim Gaudenty)
• koronacja królewska w 1025

5. Polityka zagraniczna Bolesława Chrobrego

• przejściowe opanowanie Czech w 1003
• wojna z Niemcami cesarza Henryka II (1002-1018) zakończona zwycięskim dla Polski pokojem w Budziszynie, Niemcy tracą Milsko i Łużyce
• w 1005 roku Henryk II w niszczącym najeździe dotarł aż pod wały Poznania, był to najgorszy dla Bolesława moment wojny, przejściowo stracił wtedy Milsko i Łużyce
• trwałe zajęcie Moraw i Słowacji
• utrata Pomorza Zachodniego (bunt pogański)
• interwencja na Rusi Kijowskiej, gdzie trwała wojna domowa między Świętopełkiem a Jarosławem Mądrym, w 1018 Bolesław Chrobry zdobywa Kijów, osadza w nim na tronie Świętopełka i w drodze powrotnej przyłącza do Polski Grody Czerwieńskie

(prócz tego macie jeszcze kojarzyć postać Ibrahima ibn Jakuba, ważna jest mapa, szczególnie z czasów Chrobrego; kojarzcie też jak wyglądali wojownicy drużyny pierwszych Piastów oraz płaskorzeźby "drzwi gnieźnieńskich")

Ziemie polskie do X wieku

1. Pojęcia:

• gród
• drużyna
• kultura archeologiczna
• opole
• gospodarka przemienno-odłogowa
• kultura łużycka
• kultura lateńska
• ceramika sznurowa
• szlak bursztynowy

2. Najstarsi mieszkańcy ziem polskich:

• przyczyna późnego zasiedlenia: epoka lodowcowa
• pierwsi mieszkańcy pojawili się ok. 500 000 lat temu
• początek I tysiąclecia pne: pojawienie się na terenach polskich potężnej kultury łużyckiej (dzisiejsza Polska i wschodnie Niemcy), pojawienie się osady w Biskupinie (macie znać jej strukturę)
• kultura lateńska (Celtowie) na południowych ziemiach ziem polskich od połowy I tysiąclecia pne
• na przełomie er pojawiają się Germanie (np Goci na północy, Wandalowie na południu)

3. Pojawienie się Słowian (V/VI wiek).

4. Podział plemion polskich (macie znać umiejscowienie tych plemion zgodnie z mapą ze strony 317).

5. Religia Słowian:

• politeizm
• najważniejsi bogowie: Swaróg, Swarożyc, Weles, Perun/Światowid
• kult sił natury, prawie zupełny brak świątyń (znamy tylko kilka, pochodzących z późnego okresu)

6. Państwo Wiślan: umiejscowienie na mapie i okoliczności upadku (podbój przez Wielkie Morawy).

7. Początki państwa Polan:

• najważniejsze grody: Gniezno, Giecz, Poznań, Ostrów Lednicki
• rządy dynastii Piastów: Siemowita, Lestka, Siemomysła

Przykłady zabytków kultury łużyckiej:

Fibule (zapinki do płaszczy)

Popielnice (urny, w których składano spopielone szczątki zmarłych)

Zawieszki

Słowianie i Węgrzy

1. Pojęcia:

• wiec
• osada służebna
• Prasłowianie
• żupan
• głagolica
• cyrylica

2. Pochodzenie Słowian: macie wiedzieć, że przodkowie Słowian zamieszkiwali ziemie na wschodzie (prawdopodobnie Ukraina) i na przełomie V i VI wieku rozpoczęli ekspansję na zachód.

3. Podział Słowian:

• Słowianie wschodni (Antowie)
• Słowianie zachodni
• Słowianie południowi

(umiejscowienie ich na mapie)

4. Państwo Samona:

• powstało w VII wieku, stworzone przez frankijskiego kupca Samo
• zadało śmiertelne ciosy kaganatowi Awarów (macie znać ich wpływ na powstanie tego państwa)
• rozpadło się po śmierci Samona

(umiejscowienie na mapie)

5. Państwo Wielkich Moraw:

• twórca państwa: Mojmir I
• 831, Mojmir przeprowadził chrzest
• jego następca, książę Rościsław w 863 roku sprowadził misjonarzy z Bizancjum Cyryla i Metodego, stworzenie słowiańskiej liturgii i pierwszego alfabetu słowiańskiego: głagolicy
• następny książę Świętopełk: szczyt potęgi państwa, likwidacja liturgii słowiańskiej i powrót do łacińskiej
• początek X wieku: Wielkie Morawy zostały zniszczone przez najazdy Węgrów

Wielkie Morawy za Świętopełka na tle dzisiejszych granic europejskich

6. Państwa bałkańskie:

• Bułgaria: założona przez tureckich koczowników (zwanych Protobułgarami) którzy "rozpłynęli się" (zasymilowali) wśród podbitych Słowian, założyciel państwa: Asparuch; w XI wieku podbici przez Bizancjum cesarza Bazylego Bułgarobójcy; przyjęła chrześcijaństwo w obrządku greckim (bizantyjskim)
• Serbia: przyjęła chrześcijaństwo w obrządku greckim
• Chorwacja: przyjęła chrześcijaństwo w obrządku łacińskim, w XI wieku podbita przez Węgrów

7. Ruś Kijowska:

• ziemie Słowian wschodnich podbite w IX wieku przez wikingów ze Szwecji (Waregowie lub Rusowie, stąd późniejsza nazwa państwa); Ruryk opanował Nowogród a Askold i Dir Kijów (tych dwóch nie będę wymagał); 
• następca Ruryka Oleg zjednoczył Kijów z Nowogrodem
• Włodzimierz Wielki w 988 roku ochrzcił swoje państwo w obrządku greckim

8. Węgry:

• początki: lud ugrofiński, koczowniczy, na przełomie IX i X wieku opanował Nizinę Panońską (pod wodzą Arpada)
• przez pół wieku Węgrzy najeżdżają Europę Zachodnią, kończy to klęska z 955 roku (Lechowe Pole, pokonał ich Otton I Wielki)
• w 974 roku książę Gejza przyjął chrzest
• w 1000 roku Stefan I Wielki koronował się na króla