Upadek Rzeczypospolitej

 1. Pojęcia:

• Uniwersał Połaniecki
• insurekcja
• kosynierzy
• rzeź Pragi

2. Przebieg insurekcji kościuszkowskiej 1794

• bunt generała Madalińskiego w Ostrołęce
• zaprzysiężenie Tadeusza Kościuszki jako naczelnika powstania 24 III 1794 w Krakowie
• zwycięska bitwa pod Racławicami 4 IV 1794
• powstania w Warszawie (Jan Kiliński) i w Wilnie (Jakub Jasiński), oba udane
• zamieszki w Warszawie, wieszanie ludzi powiązanych z Targowicą (lub ich portretów, gdy udało się im uciec)
• ogłoszenie Uniwersału Połanieckiego 7 V 1794
• klęska w bitwie pod Szczekocinami 6 VI 1794
• porażka Prus przy próbie oblężenia Warszawy (musieli się spod niej wycofać po wybuchu powstania w Wielkopolsce, na czele którego stał Jan Henryk Dąbrowski)
• klęska z Rosjanami w bitwie pod Maciejowicami 10 X 1794, Kościuszko dostaje się do niewoli
• siły rosyjskie pod dowództwem Aleksandra Suworowa zdobywają wschodniobrzeżną Warszawę (Pragę) i dokonują tam masakry; po tym wydarzeniu reszta stolicy kapituluje
• ostatni naczelnik powstania Tomasz Wawrzecki kapituluje kilkanaście dni później

3. III rozbiór Polski 1795 (macie znać uczestników i ziemie, które nam zabrali).

Europa późnego średniowiecza

 1. Pojęcia:

• wojna stuletnia
• wojska zaciężne
• czarna śmierć
• system nakładczy
• żakeria
• husyci
• taboryci
• utrakwiści

2. Daty:

• 1348 - początek czarnej śmierci w Europie
• 1415 - spalenie na stosie Jana Husa w Konstancji
• 1444 - bitwa pod Warną
• 1453 - upadek Konstantynopola (zdobycie miasta przez Turków)

3. Wojna stuletnia:

• przyczyny:
• rywalizacja o francuską koronę między francuskimi Walezjuszami a angielskimi Plantagenetami
• spór o dominację we Flandrii (w dzisiejszej Belgii)
• dążność Francji do zlikwidowania angielskich lenn na jej terytorium
• przebieg:
• początkowo błyskotliwe angielskie zwycięstwa (bitwy pod Crecy, Poitiers, Azincourt)
• Anglicy zajmują większość terytorium Francji, angielski Henryk V został uznany za króla Francji (ale bez koronacji); Henryk V należał już do nowej angielskiej dynastii Lancasterów
• Sytuacja się zmieniła, gdy siłami francuskimi dowodzić zaczęła Joanna d`Arc, która pokonała Anglików pod Orleanem
• pomimo późniejszego pochwycenia i spalenia na stosie Joanny, Anglicy zostali wyparci z Francji
• skutki:
• wielkie bunty chłopskie (żakeria we Francji, bunt Wata Tylera w Anglii)
• wzmocnienie i unifikacja monarchii francuskiej

4. Czarna śmierć:

• nadeszła ze wschodu, wraz z Mongołami
• ogarnęła większość Europy (poza Polską, Litwą i częścią Rusi)
• zmarła wtedy 1/3 populacji kontynentu
• w sztuce rozwinęły się wtedy motywy związane ze śmiercią
• wyludnienie Europy zmieniło lokalne gospodarki (pojawienie się systemów nakładczych, rozwój pasterstwa i włókiennictwa)

5. Wojny husyckie:

• husytyzm:
• założyciel: Jan Hus
• komunia pod dwiema postaciami dla wiernych
• odebranie Kościołowi dóbr materialnych
• nabożeństwa w języku czeskim
• egzekucja Jana Husa na soborze w Konstancji powodem powstania w Czechach i usunięcia władzy króla Zygmunta Luksemburskiego
• kilka kolejnych katolickich krucjat zostało pobitych przez wojska husyckie Jana Żiżki (dzięki użyciu taboru)
• wojny husyckie zakończyły się po rozłamie wśród husytów, frakcja umiarkowana (utrakwiści) porozumiała się z Zygmuntem Luksemburskim i pokonała frakcję radykalną (taborytów) pod Lipanami

6. Ekspansja turecka:

• podbój Serbii po zwycięstwie na Kosowym Polu
• pokonanie Węgrów pod Warną uniemożliwiło węgierską pomoc dla zagrożonego Bizancjum
• W 1453 roku Bizancjum zostało podbite, wraz z Konstantynopolem (ostatni cesarz, Konstantyn XI, zginął w walkach ulicznych)

Mehmed Zdobywca wjeżdża do Konstantynopola

Danse macabre

Bitwa pod Azincourt

Kościół w średniowieczu

 1. Pojęcia:

• herezja
• inkwizycja
• dominikanie
• franciszkanie
• cystersi
• zakony żebracze
• waldensi
• Biblia pauperum
• wielka schizma zachodnia
• antypapież
• katarzy (albigensi)

2. Zakony pełnego średniowiecza:

   a) zakony eremickie (skrajnie rygorystyczne reguły, śluby milczenia, odrzucenie mięsa, życie w samotnych eremach):

• kameduli
• kartuzi

   b) cystersi: powstali w Citeaux, najsłynniejszym ich zakonnikiem był św. Bernard z Clairvaux, zakon zakładał powrót do ascetycznych ideałów św. Benedykta z Nursji (asceza, praca fizyczna)

   c) zakony żebracze: podkreślały zasadę ubóstwa, brak majątków ziemskich

• franciszkanie: założycielem był św. Franciszek z Asyżu, utrzymywali się z jałmużny, podporządkowali się pracy kaznodziejskiej, oficjalna nazwa: Bracia Mniejsi, data założenia: 1209
• dominikanie: założycielem był św. Dominik Guzman, poświęcili się kaznodziejstwu i walce z herezją (tworzyli trzon inkwizycji), przeciwnicy ze względu na nieugiętość ich poglądów przekręcali ich nazwę, z "Dominicanes" robili "Domini canes" czyli po łacinie "Psy pana", co oni sami czasem z dumą przyjmowali, data założenia: 1216

św. Franciszek z Asyżu w brązowym habicie franciszkańskim

św. Dominik Guzman w czarno-białym habicie dominikańskim

3. Herezje średniowieczne:

• waldensi: założyciel Piotr Valdo (Waldo), rozpowszechnieni w południowej Francji i północnych Włoszech, odrzucenie majątku kościelnego, Biblia jedynym źródłem wiary
• katarzy: rozpowszechnieni w południowej Francji (szczególnie Langwedocji), odrzucenie monoteizmu na rzecz wiary w dwóch bogów, dobrego i złego, przypisanie materii do domeny boga zła, wiara w reinkarnację która jest tworzeniem więzienia dla nieśmiertelnej duszy, odrzucenie majątku i płodzenia potomstwa, rytualne samobójstwa, herezja zniszczona przez krucjatę i inkwizycję

4. Spadek znaczenia papiestwa:

• spór Filipa Pięknego, króla Francji, z papieżem Bonifacym VIII zakończony uwięzieniem papieża i przeniesieniem stolicy papieskiej do Awinionu (niewola awiniońska)
• wielka schizma zachodnia

Konstytucja 3 V

1. Pojęcia:

• Straż Praw
• konfederacja targowicka

2. Konstytucja 3 V: jej postanowienia znajdziecie na str.284.

3. Konfederacja targowicka i wojna w obronie konstytucji (1792):

• ucieczka do Petersburga przywódców stronnictwa hetmańskiego
• ugoda Rosji z Prusami
• uchwalenie konfederacji targowickiej (prośby do Rosji o interwencję zbrojną przeciw konstytucji 3 maja, która łamała złotą wolność szlachecką)
• drobne polskie sukcesy w wojnie (bitwa pod Zieleńcami 1792, okazja do utworzenia orderu Virtuti Militari) nie mogły przynieść nam ostatecznego zwycięstwa, szczególnie po zdradzie wojsk litewskich
• wojna skończyła się po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej

4. II rozbiór Rzeczypospolitej (uczestnicy: Rosja, Prusy):

Sejm Wielki

 1. Pojęcia:

• monarchia konstytucyjna
• Sejm Wielki (Sejm Czteroletni)
• czarna procesja
• stronnictwo patriotyczne
• stronnictwo dworskie (królewskie)
• stronnictwo hetmańskie
• ofiara wieczysta

2. Najważniejsze postacie okresu: Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Szczęsny Potocki, Stanisław Małachowski, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Katarzyna II, Józef Poniatowski, Jan Dekert, Stanisław Staszic, Kazimierz Nestor Sapieha.

3. Najważniejsze wydarzenia Sejmu Wielkiego (1788 - 1792):

• powstanie sojuszu stronnictw dworskiego i patriotycznego
• zawarcie sojuszu z Prusami (Prusy grały w podwójną grę, chcąc wymusić na Rosji nowy rozbiór Polski)
• ustawa o miastach (macie znać postanowienia)
• "ofiara 10 grosza", nowe podatki dochodowe (10% dla szlachty, 20% dla duchowieństwa)
• utworzenie 100000 armii (ostatecznie zmobilizowano około 65000)
• likwidacja Rady Nieustającej
• zakaz uczestniczenia gołoty w sejmikach (ustawa o sejmikach)
• konstytucja 3 maja 1791

Stanisław Małachowski

Miasto i wieś w średniowieczu

 1. Pojęcia:

• renta feudalna
• trójpolówka
• pług
• patrycjusze
• pospólstwo
• plebs
• cech
• gildia
• mistrz
• Hanza
• jarmark
• komuna
• ruch kolonizacyjny (kolonizacja)

2. Przełom w rolnictwie w XI/XII wieku:

• wynalazki techniczne: pług, chomąto, kosy, metalowe brony
• rozprzestrzenienie się uprawy żyta i owsa
• nowa technologia uprawy: trójpolówka
• skutki: eksplozja demograficzna i kolonizacja wielu bezludnych lub słabo zaludnionych terenów Europy Zachodniej i Północnej, odrodzenie miast

3. Rozwój miast w XI/XIII wieku:

• uniezależnianie się miast od swych prywatnych właścicieli, rozwój samorządności miejskiej
• tworzenie urzędów zarządzających miastami wybieranych przez rady miejskie (burmistrzów, dożów, konsulów itp.)
• tworzenie cechów rzemieślniczych i gildii kupieckich
• tworzenie federacji miast handlowych (najważniejsza z nich to Hanza), w związku z rozwojem handlu nastąpił powrót do gospodarki pieniężnej (w XII/XIII wieku)

Trójpolówka

Najazdy mongolskie

 1. Pojęcia:

• haracz
• orda
• Złota Orda

2. Osiągnięcia Temudżyna (Czyngis - chana): 

• zjednoczenie plemion mongolskich
• podbój północnych Chin
• podbój Chorezmu i innych krajów aż do Morza Kaspijskiego
• utworzenie Imperium ze stolicą w Karakorum

3. Przyczyny sukcesów armii mongolskiej:

• tworzyli armię wyłącznie konną, bardzo szybko się więc przemieszczali
• byli znakomitymi łucznikami, potrafili strzelać celnie z łuku w końskim galopie
• byli bardzo okrutni, co zastraszało przeciwników
• byli bardzo wytrzymali, odporni na trudy

4. Podboje po śmierci Czyngis - chana:

• podbój Chin (Kubilaj)
• podbój Kalifatu Bagdadzkiego (Hulagu)
• podbój Rusi Kijowskiej (Batu - chan) rozpoczęty w 1237, narzucenie jej zwierzchności przez Złotą Ordę (ułus, który przypadł Batu) która polegała na narzuceniu haraczu i konieczności starania się o jarłyk przez książąt ruskich
• inwazja na Węgry i Polskę w 1241 (Batu - chan):

          - kompletne rozbicie sił polskich dowodzonych przez księcia Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą; spustoszenie południowej Polski

          - klęska sił węgierskich w bitwie na równinie Mohi

          - wycofanie się sił mongolskich po śmierci wielkiego chana Ugedeja

5. Rozpad państwa mongolskiego i próba odbudowy przez Tamerlana na przełomie XIV i XV wieku (pokonanie Turków w bitwie pod Ankarą w 1402).

Oświecenie w Rzeczypospolitej

 1. Pojęcia:

• Collegium Nobilium
• Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych
• sentymentalizm
• panegiryk
• obiady czwartkowe
• Łazienki Królewskie

Początki panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego

 1. Pojęcia:

• Familia
• Szkoła Rycerska
• dysydenci
• konfederacja barska
• Komisja Edukacji Narodowej
• Rada Nieustająca
• sejm repninowski
• konfederacja radomska
• konfederacja słucka
• prawa kardynalne
• konfederacja toruńska

2. Daty:

• 1764 - elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego
• 1768 - uchwalenie praw kardynalnych
• 1768 - początek konfederacji barskiej
• 1772 - koniec konfederacji barskiej
• 1772 - I rozbiór Rzeczypospolitej
• 1767 - konfederacje w Słucku, Toruniu i Radomiu

3. Reformy sejmu konwokacyjnego oraz późniejsze reformy króla Stanisława Augusta:

• utworzenie mennicy państwowej
• ograniczenie stosowania liberum veto w sprawach podatkowych
• opodatkowanie dóbr miejskich szlachty
• stworzenie komisji dobrego porządku mającej rozwijać Warszawę
• stworzenie Szkoły Rycerskiej mającej edukować oficerów dla polskiej armii
• tworzenie manufaktur

4. Rosyjska interwencja i odrzucenie reform:

• Rosja postanowiła zastopować reformy aktywizując polskich innowierców (protestantów i prawosławnych, zwanych w Rzeczpospolitej dysydentami), wykorzystując ich rozgoryczenie wzrastającą w Polsce nietolerancją
• do Rzeczpospolitej wkroczyły oddziały rosyjskie, pod ich osłoną dysydenci zawiązali konfederacje w Słucku i Toruniu
• w odpowiedzi konserwatywni katolicy zawiązali konfederację radomską, protestując zarówno przeciw rosyjskiej interwencji, jak i reformom królewskim
• rosyjski ambasador Mikołaj Repnin spacyfikował katolicką opozycję przez aresztowanie ich przywódców i wywiezienie ich do Rosji
• sterroryzowany sejm (zwany repninowskim) uchwalił zrównanie praw dysydentów oraz prawa kardynalne, które miały być niezmienialne w Rzeczypospolitej (liberum veto, wolna elekcja, nietykalność osobista szlachty, równość szlachecka itp), gwarantem ich przestrzegania mianowano Katarzynę II; odwołano też dotychczasowe reformy

5. Konfederacja barska:

• wybuchła jako protest przeciw sejmowi repninowskiemu i interwencji rosyjskiej
• przewaga wojsk rosyjskich i królewskich sprawiła, że konfederacji zazwyczaj walczyli partyzancko
• udało im się opanować kilka ważnych punktów (Jasna Góra, Kraków)
• w jej trakcie wybuchło krwawe powstanie ukraińskich chłopów (koliszczyzna)
• nieznacznej pomocy konfederatom udzieliła Francja i Turcja
• konfederacja zakończyła się klęską i I rozbiorem

6. I rozbiór Rzeczypospolitej:

7. Reformy sejmu rozbiorowego:

• utworzenie Komisji Edukacji Narodowej
• utworzenie Rady Nieustającej

Kazimierz Pułaski

Stanisław August Poniatowski

Mikołaj Repnin

Wyprawy krzyżowe

 1. Pojęcia:

• krucjaty
• zakon rycerski
• templariusze
• joannici
• Krzyżacy
• emir
• rekonkwista

2. Sytuacja na Bliskim Wschodzie przed krucjatami:

• oderwanie się od Kalifatu Bagdadzkiego szyickiego Kalifatu Fatymidów (z siedzibą w Egipcie)
• uniezależnianie się od kalifów emirów
• podbój dużej części regionu przez Turków Seldżuckich (Seldżuków)
• radykalne osłabienie Bizancjum po klęsce w bitwie pod Manzikertem (1071)

3. Przyczyny krucjat:

• wykształcenie się na Półwyspie Iberyjskim idei wojny świętej
• prześladowania chrześcijan w Palestynie przez Seldżuków
• zablokowanie przez Seldżuków ruchu pielgrzymkowego
• dążenie Kościoła do przeobrażenia agresywnej energii rycerstwa średniowiecznego z walk między chrześcijanami w walki z wrogami chrześcijaństwa
• budowanie autorytetu papiestwa wobec cesarstwa (w kontekście walki cesarstwa z papiestwem)
• głód ziemi u tak zwanych "młodszych synów" rodów rycerskich
• dążenie republik włoskich do zdobycia rynku lewantyńskiego

4. I krucjata:

• przyczyna: przemówienie Urbana II na synodzie w Clermont w 1095
• przywódcy: wyprawa ludowa Piotr Eremita; wyprawa rycerska Rajmund z Tuluzy, Boemund II, Godfryd z Bouillon
• przebieg: początek w 1096, klęska wyprawy ludowej, wyprawa rycerska kończy się zdobyciem Jerozolimy w 1099
• skutki: utworzenie państw krzyżowych na Bliskim Wschodzie: hrabstwa Edessy, hrabstwa Trypolisu (Rajmund z Tuluzy), księstwa Antiochii (Boemund) i Królestwa Jerozolimskiego (Godfryd z Bouillon)

5. Walki o Ziemię Świętą:

• utworzenie zakonów rycerskich (templariusze w 1118, tylko tego zakonu będę wymagał z datą)
• utrata Edessy, II krucjata nie potrafiła jej odzyskać (tylko tego będę z niej wymagać)
• w drugiej połowie XII wieku emiraty islamskie zjednoczone zostały przez Saladyna, który w 1187 roku rozbił siły krzyżowców w bitwie pod Hattin (1187) i odzyskał Jerozolimę

6. III krucjata:

• przyczyna: zdobycie Jerozolimy przez Saladyna
• przywódcy: cesarz Fryderyk Barbarossa (zginął w nieszczęśliwym wypadku na początku wyprawy), król Francji Filip August, król Anglii Ryszard Lwie Serce
• przebieg: początek w 1189, krzyżowcom udało się zdobyć port w Akce, nie udało się odzyskać Jerozolimy, koniec krucjaty w 1192

7. IV krucjata:

• przyczyna: poprzednia krucjata nie odzyskała Jerozolimy
• przebieg: początek w 1202, Wenecjanie dowieźli krzyżowców do Konstantynopola, gdzie katolicy obalili cesarza i stworzyli nowe państwo, Cesarstwo Łacińskie, do Ziemi Świętej nie dotarł nikt, kompromitacja idei krucjatowej, koniec w 1204

8. Koniec krucjat:

• macie wiedzieć, że łącznie było ich siedem, że ostatnia z nich zamiast do Palestyny trafiła do Tunezji
• cesarz Fryderyk II przejściowo odzyskał Jerozolimę na początku XIII wieku
• upadek ostatniej twierdzy chrześcijan w Ziemi Świętej (Akki) w 1291, koniec klasycznych krucjat
• upadek templariuszy, zniszczonych przez króla Francji Filipa Pięknego (1312)

9. Skutki krucjat:

• pogłębienie wrogości między chrześcijaństwem a islamem
• wzmocnienie Kościoła katolickiego
• potężne osłabienie Bizancjum
• rozkwit miast włoskich korzystających z handlu lewantyńskiego
• napływ do Europy elementów kultury arabskiej i antycznej (Arabowie przejęli część dziedzictwa grecko-rzymskiego)

10. Daty do zapamiętania:

• 1095 - synod w Clermont
• 1096 - początek I krucjaty
• 1099 - zdobycie Jerozolimy przez krzyżowców
• 1187 - zdobycie Jerozolimy przez Saladyna
• 1189-92 - III krucjata
• 1291 - upadek Akki

Bliski Wschód w 1144 r

Synod w Clermont

Krzyżak

Aleksy I Komnen, cesarz Bizancjum w okresie I krucjaty

Urban II, papież który zapoczątkował krucjaty

Przedstawiciele pięciu zakonów rycerskich

Upadek Akki, koniec rządów krzyżowców w Lewancie

Po bitwie pod Manzikertem, klęsce Bizancjum

Zdobycie Jerozolimy

Zdobycie Jerozolimy

Seldżukowie

Templariusz

Joannita

Jerozolima

Czasy saskie

 1. Pojęcia:

• wielka wojna północna
• Sejm Niemy
• konfederacja tarnogrodzka
• konfederacja warszawska
• konfederacja sandomierska
• traktat Loewenwolda (traktat trzech czarnych orłów)
• Familia
• Collegium Nobilium

2. Daty: 

• 1697 - wstąpienie na tron Augusta II Mocnego
• 1700 - początek wielkiej wojny północnej (III wojny północnej)
• 1704 - pierwsza elekcja Stanisława Leszczyńskiego
• 1709 - bitwa pod Połtawą
• 1717 - Sejm Niemy
• 1721 - pokój w Nystad (koniec wielkiej wojny północnej)
• 1732 - traktat Loewenwolda
• 1733 - elekcja Augusta III

3. Najważniejsze elementy panowania Augusta II:

• unia personalna z Saksonią
• zakończenie wojny z Turcją (pokój w Karłowicach, odzyskanie Podola)
• wplątanie Rzeczpospolitej w wielką wojnę północną
• klęska sił saskich w Inflantach, pościg Szwedów Karola XII
• wkroczenie sił szwedzkich do Rzeczypospolitej
• opanowanie dużych terenów Polski i Litwy przez Szwedów, pokonanie polskich sił pod Kliszowem
• August II ucieka jeszcze dalej, do Saksonii
• część polskiej szlachty jest nim rozczarowana, na konfederacji warszawskiej detronizuje go i (przy asyście Szwedów) na króla wybiera Stanisława Leszczyńskiego
• rozpoczęło to w Polsce wojnę domową, bowiem duża część szlachty pozostała wierna Augustowi II (konfederacja sandomierska)
• początkowo przewagę dzięki pomocy Szwedów osiąga Leszczyński; w międzyczasie dopadnięty w Saksonii przez Karola XII August II poddaje się i zrzeka się polskiej korony
• szwedzka armia rusza wtedy na Rosję, ostatniego aktywnego jeszcze ich przeciwnika
• Szwedzi doznają tam klęski pod Połtawą i zaczyna się ich odwrót
• klęska Szwedów grzebie szanse Leszczyńskiego, który ucieka z Polski; królem Rzeczypospolitej staje się ponownie August II
• wojna północna skończyła się w 1721 klęską Szwecji, Polska nie zyskała jednak nic
• Sejm Niemy
• próbujący wzmocnić swoją władzę w Rzeczypospolitej król wprowadził do Polski 26000 żołnierzy saskich, co wywołało oburzenie szlachty
• szlachta zawiązuje wrogą królowi konfederację tarnogrodzką, krajowi grozi nowa wojna domowa
• Rosji zależało na porządku w Polsce (formalnie jej sojusznik w wojnie północnej), jej oddziały wkraczają do Rzeczypospolitej i zmuszają obie strony do kompromisu na Sejmie Niemym
• liczebność polskiej armii ustalona została tam na 18000 żołnierzy polskich i 6000 litewskich
• żołnierze sascy musieli opuścić Rzeczpospolitą (z wyjątkiem gwardii królewskiej)
• zakazano tworzenia konfederacji
• zmniejszenie władzy hetmanów

4. Wojna o sukcesję polską:

• pod koniec życia Augusta II Austria, Prusy i Rosja postanowiły, że wpłyną na wybór jego następcy (traktat Loewenwolda)
• niespodziewanie dla naszych sąsiadów szlachta na elekcji wybrała na króla Stanisława Leszczyńskiego (przy pomocy Francji)
• wybuchła wojna, Austria i Rosja wsparły alternatywną kandydaturę Augusta III (syna Augusta II)
• wojna zakończyła się zwycięstwem kandydata saskiego; Leszczyński został księciem Lotaryngii

5. Panowanie Augusta III:

• wzrost potęgi stronnictw magnackich
• paraliż sejmu (nagminne używanie liberum veto)
• powstawanie projektów reformatorskich
• odbudowa gospodarki kraju

Między cesarstwem a papiestwem

 1. Pojęcia:

• schizma
• symonia
• nepotyzm
• ekskomunika
• feudalizacja
• inwestytura świecka
• reforma kluniacka (ruch kluniacki)
• reforma gregoriańska
• Dictatus papae
• konkordat wormacki
• antypapież
• patriarcha
• konklawe

2. Kryzys papiestwa we wczesnym średniowieczu:

• walki o tron papieski (zjawisko antypapieży)
• spór o prymat z kościołami wschodnimi
• kryzys moralny: nikolaizm (łamanie celibatu), mordy na papieżach
• feudalizacja kościoła: podporządkowanie go świeckim seniorom, szczególnie cesarzom, nepotyzm i symonia przy obsadzie stanowisk kościelnych, przejęcie przez świeckich władców prawa do inwestytury biskupów
• podporządkowanie papiestwa cesarstwu za Ottona I w 962
• wielka schizma wschodnia w 1054

3. Ruch odnowy kluniackiej:

stworzenie w X wieku federacji klasztorów podporządkowanych Cluny (kongregacji)

odrzucenie świeckiego zwierzchnictwa nad kościołem

odrzucenie symonii, nepotyzmu i nikolaizmu (postulat wprowadzenia obowiązkowego celibatu)

4. Reformy papieskie z drugiej połowy XI wieku:

reforma reguł elekcji papieskiej dokonana przez Mikołaja II w 1059 (odtąd papieży wybierali tylko kardynałowie)

reformy gregoriańskie streszczone przez Grzegorza VII w "Dictatus papae" w 1075 roku (reformy kluniackie plus zasada dominacji papieża nad cesarzem)

5. Spór o inwestyturę:

• seria reform gregoriańskich wywołuje wrogą reakcję cesarza Henryka IV, na synodzie w Wormacji w 1076 ogłasza detronizację Grzegorza VII
• Grzegorz VII odpowiada ekskomuniką cesarza; antycesarski bunt w Niemczech
• cesarz korzy się przed papieżem w Canossie w 1077, zdjęcie ekskomuniki
• po kilku latach wznowienie konfliktu, w 1084 Henryk przejściowo opanowuje Rzym
• 1122, konkordat wormacki, kompromis między cesarzem Henrykiem V i papieżem Kalikstem II (macie znać jego postanowienia)
• 1123, I sobór laterański potwierdza postanowienia konkordatu wormackiego i rozszerza je na całe chrześcijaństwo

Henryk IV przed bramą Kanossy (Canossy)

Otton I

Testament Bolesława Krzywoustego

 1. Pojęcia:

• seniorat
• dzielnica senioralna
• pryncypat

2. Postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego:

• przyczyny: chęć uniknięcia wojny domowej między synami
• podział kraju na trzy rodzaje dzielnic: dziedziczne, senioralną i wdowią
• dzielnicę wdowią (oprawę wdowią) otrzymała Salomea, dzielnica miała być zlikwidowana po jej śmierci i włączona do senioralnej
• dzielnice dziedziczne dostali czterej synowie (najmłodszy, Kazimierz Sprawiedliwy nie dostał nic): Bolesław IV Kędzierzawy dostał Mazowsze, Mieszko III Stary Wielkopolskę, Henryk Sandomierski ziemię sandomierską a najstarszy Władysław II Wygnaniec Śląsk
• dzielnica senioralna miała być przydzielana najstarszemu Piastowi, miał on być też princepsem (jako pierwszy miał nim być Władysław Wygnaniec)

3. Początki okresu rozbicia dzielnicowego:

• śmierć Bolesława Krzywoustego w 1138
• spór między seniorem a jego młodszymi braćmi, rozogniony jeszcze przez aferę Piotra Włostowica doprowadził do wojny i ucieczki Władysława Wygnańca z kraju
• interwencja niemiecka cesarza Fryderyka Barbarossy doprowadziła do ukorzenia się Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego w Krzyszkowie (1157), Bolesław Kędzierzawy złożył cesarzowi hołd i pozwolił na powrót synów Wygnańca do Polski

4. Upadek senioratu:

• wobec twardych rządów księcia senioralnego Mieszka Starego (został nim po śmierci Kędzierzawego) panowie krakowscy wzniecili udany bunt w 1177, nowym księciem Krakowa został dużo młodszy Kazimierz Sprawiedliwy, co było złamaniem zasady senioratu
• wydarzenia te zalegalizował Kościół po przyznaniu mu przywileju w Łęczycy w 1180 (macie znać postanowienia)
• po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego księciem Krakowa został jego syn Leszek Biały, co było kolejnym, ostatecznym zaprzeczeniem zasady senioratu
• Mieszko Stary próbował wrócić na krakowski tron, został jednak rozbity w krwawej bitwie pod Mozgawą w 1195

Od Bolesława Śmiałego do Bolesława Krzywoustego

 1. Daty:

• 1076 - koronacja Bolesława Śmiałego
• 1079 - śmierć św. Stanisława
• 1109 - najazd Henryka V na Polskę

2. Panowanie Bolesława Śmiałego:

• zakończył płacenie trybutu Czechom ze Śląska
• dzięki wsparciu papieża Grzegorza VII w jego sporze z cesarzem, otrzymał zgodę na koronację królewską
• z niejasnych przyczyn wdał się w spór z biskupem krakowskim Stanisławem i kazał go zabić, co wywołało bunt i wygnanie króla

3. Panowanie Władysława Hermana:

• Nieudane próby odzyskania Pomorza
• oparcie władzy na palatynie Sieciechu
• bunt synów (Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego) i podział Polski na trzy części

4. Panowanie Bolesława Krzywoustego:

• konflikt z bratem Zbigniewem i jego ucieczka do Niemiec
• powstrzymanie inwazji niemieckiej w 1109 (nieudane oblężenia Głogowa i Wrocławia)
• oślepienie Zbigniewa, co wywołało jego śmierć (Krzywousty pielgrzymował pokutnie za tę zbrodnię)
• Podbój i chrystianizacja Pomorza (Gdańskie zostało włączone do Polski, Zachodnie stało się polskim lennem)

Republika francuska

 1. Pojęcia:

• Wielki terror
• Konwent narodowy
• Marsylianka
• rojaliści
• żyrondyści
• jakobini
• przewrót termidoriański
• gilotyna
• Komitet Ocalenia Publicznego
• Trybunały Rewolucyjne

2. Rządy żyrondystów:

• wywołanie wojny z Prusami i Austrią (by rozprzestrzeniać rewolucję)
• porażki na froncie wywołują zamieszki w Paryżu inspirowane przez jakobinów i kordelierów (sierpień 1792) i przejęcie przez nich władzy, aresztowanie króla z rodziną

3. Wielki terror (rządy jakobinów):

• detronizacja króla i ogłoszenie Francji republiką 22 IX 1792
• pokonanie sił pruskich w bitwie pod Valmy 1792, wypchnięcie koalicji poza granice Francji (walki przeniosły się do Niderlandów, Niemiec i Włoch)
• egzekucja Ludwika XVI w 1793 wywołała oburzenie w Europie (wiele nowych państw wypowiada wojnę Francji) i w kraju, wybuch wielu buntów rojalistów i żyrondystów, największe z nich to powstanie chłopskie w Wandei stłumione w niebywale krwawej pacyfikacji (być może ponad 100000 zabitych)
• by utrzymać władzę, sprzymierzeni kordelierzy i jakobini zaczynają wielki terror, trybunały rewolucyjne wysyłają na gilotynę tysiące ludzi, ginie między innymi przywódca Żyrondy Jacques Brissot, po śmierci Marata represje jeszcze się wzmagają
• jakobini Robespierra starają się całkowicie zmienić Francję: wprowadzają ceny maksymalne na żywność, walczą z Kościołem, zmieniają kalendarz, podział administracyjny (pojawiają się departamenty) i w końcu konstytucję (w 1793, wprowadzała ona ordynację wyborczą bez cenzusu wyborczego dla wszystkich mężczyzn powyżej 21 roku życia)
• ofiarą jakobinów padają w końcu nawet kordelierzy, ich przywódca Danton ginie na gilotynie
• jakobini zostali ostatecznie obaleni przez zdesperowane resztki żyrondystów, kordelierów i niepokornych jakobinów w przewrocie termidoriańskim 27 lipca 1794, dzień później Robespierre i jego ludzie zostali zgilotynowani
• władzę we Francji ponownie przejmuje burżuazja, która przywraca w wyborach cenzus majątkowy

Robespierre gilotynuje Francję

Egzekucja Robespierra i innych przywódców Komitetu Ocalenia Publicznego

"Brzytwa rewolucji" przy pracy

Angielska karykatura "Zenit francuskiej chwały - szczyt wolności"

Danton

Śmierć Marata

Rewolucja francuska

 1. Pojęcia

• Deklaracja praw człowieka i obywatela
• monarchia konstytucyjna
• stan trzeci
• Stany Generalne
• Zgromadzenie Narodowe
• Zgromadzenie Konstytucyjne (Konstytuanta)
• Bastylia
• Gwardia Narodowa
• burżuazja
• Wielka trwoga
• cenzus majątkowy
• sankiuloci - radykalni rewolucjoniści wywodzący się z ubogich warstw Paryża

2. Przyczyny rewolucji:

• wzrastający sprzeciw stanu trzeciego wobec przywilejów szlachty i duchowieństwa
• wrogość burżuazji wobec monarchii absolutnej
• wrogość chłopów wobec obciążeń feudalnych
• nieurodzaj i klęska głodu w 1788
• ogromne zadłużenie skarbu królewskiego
• oburzenie wywoływane wydatkami królewskiego dworu (szczególnie małżonki króla Ludwika XVI, Marii Antoniny)

3. Początek rewolucji:

• zwołanie przez króla Stanów Generalnych (w celach podatkowych)
• bunt posłów stanu trzeciego (takich jak Emmanuela Sieyesa), którzy wyłamali się ze Stanów Generalnych i utworzyli Zgromadzenie Narodowe
• zagrożenie ze strony wojsk królewskich wywołało bunt paryżan i szturm na Bastylię 14 VII 1789, był to początek rewolucji, utworzona została Gwardia Narodowa dowodzona przez markiza La Fayette`a
• Ludwik XVI ustępuje i pozwala działać Zgromadzeniu, które w sierpniu 1789 roku uchwala Deklarację Praw Człowieka i Obywatela (macie znać jej podstawowe postanowienia) i likwiduje przywileje stanowe
• w międzyczasie Wielka Trwoga na francuskiej wsi niszczy chłopskie zobowiązania feudalne

4. Francja monarchią konstytucyjną:

• we Francji tworzą się stronnictwa polityczne (rojaliści, żyrondyści, jakobini, kordelierzy), początkowo władzę przejmują burżuazyjni żyrondyści, w opozycji do nich pozostają szczególnie jakobini (Maksymilian Robespierre) i kordelierzy (Jean Paul Marat, Georges Danton)
• nowe władze wykonują działania antykościelne (zmuszając księży do uznania nowej konstytucji kleru i więżąc nieposłusznych)
• upowszechniają się nowe symbole rewolucji: czapka frygijska i trójkolorowa kokarda
• Ludwik XVI próbuje uciec z Francji, zostaje jednak rozpoznany i pod strażą odstawiony do Paryża
• 3 IX 1791 roku uchwalono pierwszą konstytucję Francji (macie znać jej główne założenia)

Ludwik XVI 

Marsz kobiet na Wersal, X 1789

Maria Antonina, małżonka Ludwika XVI (niebieską szarfę nosi jedyny syn, Ludwik)

Emmanuel Sieyes

Szturm Bastylii, początek rewolucji

Czapka frygijska i kokarda w komplecie

Sankiuloci