Imperium Rzymskie

 1. Pojęcia:

• imperium
• romanizacja
• Pax Romana
• limes
• szlak bursztynowy
• wyzwoleniec

2. Daty:

• 212 - nadanie obywatelstwa rzymskiego wszystkim wolnym mieszkańcom cesarstwa (edykt Karakalli)

3. Najważniejsi cesarze do połowy III wieku:

• dynastia julijsko-klaudyjska
• August - dociągnięcie granicy cesarstwa do Dunaju i Renu, zaprowadzenie pax Romana
• Neron - rozpoczął pierwsze prześladowania chrześcijan
• dynastia Flawiuszy
• dynastia Antoninów
• Trajan - podbił Dację (dzisiejsza Rumunia
• Hadrian - budowniczy Wału Hadriana
• Marek Aureliusz - wybitny filozof stoicki
• dynastia Sewerów
• Karakalla - wydał Edykt Karakalli (patrz pojęcia)

Neron

Karakalla

Początki Cesarstwa Rzymskiego

 1. Pojęcia:

• cesarstwo
• niewolnictwo
• I triumwirat
• II triumwirat
• pryncypat
• gladiatorzy

2. Daty:

• 73 r. pne - wybuch powstania Spartakusa
• 48 r. pne - bitwa pod Farsalos
• 44 r. pne - śmierć Cezara
• 31 r. pne - bitwa pod Akcjum
• 27 r. pne - powstanie cesarstwa

3. Przyczyny kryzysu republiki:

• coraz większa liczba niewolników i groźba ich buntu
• bankructwo walczących w długich kampaniach wojennych plebejuszy
• związane z tym problemy rekrutacyjne armii rzymskiej
• wzrost napięcia politycznego w Rzymie związany z rywalizacją między zwolennikami i przeciwnikami reform agrarnych (mających polegać na rozdaniu ziemi między zubożałych plebejuszy)
• wzrost znaczenia dowódców legionowych

4. Do upadku republiki ostatecznie doprowadziła seria konfliktów wewnętrznych:

• zamieszki spowodowane wprowadzaniem reform agrarnych przez braci Grakchów 
• obaj bracia zostali zamordowani przez optymatów, przeciwników reform
• od tej pory przez następne stulecie optymaci ostro rywalizowali z popularami, zwolennikami reform
• wojna domowa między Mariuszem a Sullą (pierwszy był popularem, drugi optymatem)
• wojna zakończyła się triumfem Sulli (i popierającego go senatu)
• w ramach wojny zorganizowano proskrypcje, czyli masowe mordy przeciwników politycznych
• powstanie Spartakusa
• Spartakus był gladiatorem, do buntu pociągnął niewolników i przez dwa lata zwyciężał kolejne armie rzymskie
• ostatecznie pokonany został przez Krassusa, 6000 wziętych do niewoli jeńców zostało ukrzyżowanych wzdłuż drogi z Kapui do Rzymu
• wojna I triumwiratu
• I triumwirat był porozumieniem trzech wodzów, którzy na prawie całą dekadę zdominowali politykę Rzymu: Cezara, Pompejusza i Krassusa
• początkowa współpraca przestała istnieć po śmierci Krassusa: Pompejusz wspierany przez senat rzucił wyzwanie Cezarowi
• seria wojen (m. in. bitwa pod Farsalos) zakończyła się śmiercią Pompejusza i całkowitym triumfem Cezara, który mianował się dożywotnim dyktatorem
• nie zgadzająca się z jego dyktaturą grupa senatorów zawiązała spisek i zamordowała Cezara w idy marcowe 44 roku pne
• wojna z mordercami Cezara
• zwolennicy Cezara po jego śmierci utworzyli II triumwirat: Marek Antoniusz, Gajusz Oktawian, Marek Lepidus
• dwa lata po śmierci Cezara siły II triumwiratu pokonały zabójców dyktatora pod Filippi (między innymi Brutusa, którego Cezar traktował jak syna)
• triumwirzy podzielili republikę na swoje strefy wpływów
• wojna II triumwiratu
• Lepidus szybko został unieszkodliwiony i pozostało już tylko dwóch triumwirów: Antoniusz i Oktawian
• Antoniusz sprzymierzył się z królową Egiptu Kleopatrą VII
• do decydującego starcia doszło pod Akcjum, zwyciężyła tam flota Oktawiana
• rok później Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo i Oktawian został jedynym władcą republiki

Idy marcowe

Marek Licyniusz Krassus, pogromca Spartakusa, członek I triumwiratu

Gajusz Oktawian, adoptowany syn Cezara, członek II triumwiratu, pogromca Marka Antoniusza

Gajusz Juliusz Cezar, członek I triumwiratu, zdobywca Galii, pogromca Pompejusza

Lucjusz Korneliusz Sulla, pogromca Mariusza

Gneusz Pompejusz Magnus, zdobywca Syrii, członek I triumwiratu

Gladiator

Rewolucja angielska i monarchia parlamentarna

 1. Pojęcia:

• monarchia parlamentarna
• Armia Nowego Wzoru
• Akt nawigacyjny
• chwalebna rewolucja (wspaniała rewolucja)
• gentry
• lewellerzy
• torysi
• wigowie
• purytanie

2. Daty:

• 1642 - początek rewolucji angielskiej
• 1648 - koniec rewolucji angielskiej
• 1645 - bitwa pod Naseby
• 1649 - egzekucja Karola I
• 1660 - powrót Stuartów na tron (restauracja)
• 1688 - chwalebna rewolucja
• 1689 - ogłoszenie Deklaracji praw
• 1707 - powstanie Wielkiej Brytanii

3. Na początku XVII wieku zawiązano unię personalną Anglii i Szkocji (królem Anglii stał się król Szkocji, Jakub I (w Szkocji nazywany Jakubem VI).

4. Przyczyny rewolucji angielskiej:

• absolutystyczne zapędy Karola I
• niezwoływanie parlamentu
• tworzenie nowych podatków (nazywanych inaczej, na przykład "cłami")
• dążenie nowej szlachty (gentry) do uzyskania wpływu na władzę
• pogłębiający się rozdźwięk w kościele anglikańskim (hierarchia kontestowana była przez radykalnych purytanów)

5. Rewolucja:

• bunt parlamentu sprawił, że król Karol I z dworem uciekł do Oksfordu, który stał się tymczasową królewską stolicą
• pierwsze lata wojny to zazwyczaj sukcesy sił królewskich
• zmieniło się to, gdy dowódcą armii Parlamentu został Oliver Cromwell
• Cromwell stworzył Armię Nowego Wzoru, opartą na ścisłej dyscyplinie i religijnej (purytańskiej) żarliwości
• armia Cromwella rozbiła siły królewskie pod Naseby; ostatnie lata wojny to już stopniowy upadek rojalistów (stronników króla) który ostatecznie dostał się w ręce parlamentu
• w 1649 roku Karol I został ścięty, a Anglia (i Szkocja) stała się republiką, jedyny raz w swojej historii (na 11 lat)

6. Protektorat:

• niemal od razu Cromwell przy pomocy swojej armii przejął w Anglii władzę dyktatorską
• początkowo wyrzucił z parlamentu niechętnych mu posłów
• przyjął dożywotni tytuł Lorda Protektora
• ostatecznie w ogóle rozwiązał parlament
• armia Cromwella podbiła Szkocję i Irlandię (w tej drugiej dokonując wielu masakr)
• Anglia stała się potęgą morską dzięki Aktom Nawigacyjnym
• dwa lata po śmierci Cromwella parlament mający dość dyktatury jego syna, zaprosił ponownie Stuartów na tron, Anglia stała się ponownie monarchią

7. Restauracja Stuartów:

• po przywróceniu monarchii w Anglii panowało dwóch braci: Karol II i Jakub II
• obaj próbowali rządzić absolutnie, Jakub II w dodatku okazywał sympatię katolikom, co nie podobało się anglikańskiej większości
• skończyło się to nowym, tym razem prawie bezkrwawym buntem parlamentu, Chwalebną Rewolucją i wygnaniem Jakuba II zastąpionego Wilhelmem Orańskim

8. Efekty:

• Wilhelm Orański podpisał Deklarację Praw, która zmieniała Anglię w monarchię parlamentarną
• w 1707 roku unia personalna łącząca Anglię i Szkocję zmieniła się w unię realną, nowe państwo nazwane zostało Wielką Brytanią

Cromwell rozwiązujący parlament

Okrągłogłowy (tak nazywano zwolenników Parlamentu)

Żelaznobocy, kawaleria Cromwella pod Naseby

Pierwotna flaga Wielkiej Brytanii z 1707 roku

Kultura i sztuka polskiego renesansu

 1. Pojęcia:

• arkada
• attyka
• arras
• literatura sowizdrzalska

2. Źródła polskiego renesansu:

• Polacy studiujący na włoskich uczelniach (Bolonia, Padwa)
• Filip Kallimach, włoski wychowawca synów króla Kazimierza Jagiellończyka
• Filip Florentczyk, architekt wynajęty przez króla Aleksandra Jagiellończyka
• Bona Sforza, księżniczka z Mediolanu, małżonka króla Zygmunta Starego
• Idee renesansowe docierały do nas też z Niderlandów, poprzez gdańskich kupców handlujących zbożem

3. 

Attyka

Attyka

Attyka

Attyka

Ratusz w Chełmnie

Willa Decjusza w Krakowie

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie

Dziedziniec wawelski

Kaplica Zygmuntowska

Podboje Rzymu

 1. Pojęcia:

• legion
• sprzymierzeńcy
• wojny punickie
• namiestnik
• prowincja

2. Podbój Italii:

• podbój Etrusków
• odparcie ataków galijskich (celtyckich), pomimo przejściowego zdobycia Rzymu
• pokonanie króla Pyrrusa w bitwie pod Benewentem i podbój kolonii greckich
• zakończenie podboju Italii: 264 pne

3. Wojny punickie (wojny z Kartaginą):

• I wojna punicka 264-241 pne, zwycięstwo Rzymu, Kartagina traci Sycylię, Rzym wkrótce zajął też Sardynię i Korsykę
• II wojna punicka 218-201 pne,
• syn Hamilkara Barkasa, wódz kartagiński Hannibal zaatakował sprzymierzony z Rzymem Sagunt, co rozpoczęło wojnę
• Hannibal dokonał inwazji na Italię przechodząc przez Alpy
• zwycięstwo Hannibala w bitwie nad Jeziorem Trazymeńskim 217 pne
• miażdżące zwycięstwo Hannibala w bitwie pod Kannami 216 pne
• Rzym przeniósł wojnę do Hiszpanii, a potem do Afryki, co zmusiło Hannibala do powrotu do ojczyzny
• bitwa pod Zamą 202 pne, Publiusz Korneliusz Scypion pokonał Hannibala
• koniec wojny: Kartagina traci Hiszpanię i burzy swoje mury obronne
• III wojna punicka 149-146 pne, Rzymianie zdobywają i burzą Kartaginę

4. Dalsze podboje:

• podbój Macedonii i podporządkowanie sobie Grecji
• podbój Syrii rządzonej przez Seleucydów
• podbój Galii przez Cezara (51 pne)
• podbój Egiptu przez Oktawiana (30 pne), śmierć ostatniej królowej Egiptu, Kleopatry VII

5. Skutki podbojów:

• tworzenie rzymskich kolonii na podbitych terenach (municypiów)
• powiększanie liczby niewolników
• zmienianie rzymskich sąsiadów w sprzymierzeńców, których armie walczyły u boku legionów w następnych wojnach
• niszczenie niektórych miast jako symbol terroru dla szczególnie opornych (ten los spotkał Kartaginę i Korynt)

6. Organizacja armii rzymskiej: strony 100-101.

Rzymska balista

Signifer, legionista niosący znak centurii, rodzaj rzymskiego chorążego

Legion w szyku marszowym

Organizacja legionu rzymskiego

Castrum, czyli obóz polowy legionu rzymskiego

Centurion, oficer armii rzymskiej

Dwie fazy bitwy pod Kannami

Legionista z gladiusem, krótkim mieczem

Legionista z pilum, oszczepem

Aquila, orzeł legionowy, znak legionów rzymskich (SPQR to skrót oficjalnej nazwy imperium: Senatus Popolusque Romanus)

Panowanie Stefana Batorego

 1. Pojęcia:

• piechota wybraniecka
• banicja
• infamia

2. Daty:

• 1575 - elekcja Stefana Batorego
• 1577 - poddanie się Gdańska władzy królewskiej
• 1582 - rozejm w Jamie Zapolskim, koniec wojny z Rosją

O sprawie egzekucji Zborowskiego więcej napisałem na FB:

https://www.facebook.com/Tulkaion/photos/a.1797174027165988/1834947556721968/?type=3&theater

Pierwsza wolna elekcja

 1. Pojęcia:

• wolna elekcja
• sejm konwokacyjny
• elekcja viritim
• sejm elekcyjny
• sejm koronacyjny
• Artykuły henrykowskie
• pacta conventa
• konfederacja kapturowa
• sejmik kapturowy
• sąd kapturowy
• interrex

2. Daty:

• 1572 - śmierć Zygmunta II Augusta
• 1573 - pierwsza wolna elekcja, wybór Henryka Walezego na króla Rzeczpospolitej
• 1574 - ucieczka Henryka Walezego z Polski

Republika rzymska

 1. Pojęcia:

• Republika
• Monarchia
• Konsul
• Pretor
• Cenzor
• Trybun ludowy
• Dyktator
• patrycjusze
• plebejusze
• senat

2. Daty:

• 753 p.n.e. - data mitycznego założenia Rzymu
• 509/508 p.n.e. - utworzenie republiki rzymskiej
• 287 p.n.e. - zrównanie w prawach plebejuszy i patrycjuszy

3. System republiki rzymskiej: schemat na stronie 92!

4. Początki Rzymu:

• osada powstała prawdopodobnie w VIII wieku pne
• początkowo znajdowała się pod wpływem Etrusków (narodu mieszkającego na północ od Rzymu)
• Rzym znajduje się w Lacjum, mieszkali tam Latynowie (stąd nazwa języka Rzymian: łacina)
• początkowo Rzymem rządzili królowie (według legend było ich siedmiu)
• pod koniec VI wieku pne panowanie Etrusków w Rzymie załamało się, podobnie jak monarchia (ostatni król, Tarkwiniusz Pyszny, uciekł właśnie do Etrurii)

5. Struktura społeczna:

• patrycjusze
• plebejusze
• niewolnicy

Początkowo absolutna dominacja należała do bogatych patrycjuszy, właścicieli ziemskich. Ubożsi plebejusze przez dwa wieki walczyli o swoje prawa. Dopiero w 287 roku pne na mocy ustawy zwanej Lex Hortensia zrównano ich politycznie z patrycjuszami.

Obrady rzymskiego senatu (tu w chwili sądu nad Katyliną, spiskowcem chcącym przejąć w Rzymie władzę)

Rzeczpospolita Obojga Narodów

 1. Pojęcia:

• unia realna
• bojarzy
• polonizacja
• unia lubelska

2. Daty:

• 1569 - unia lubelska

3. Przyczyny unii:

• szlachta litewska (bojarzy) dążyła do uzyskania przywilejów, którymi cieszyła się szlachta polska (wbrew swoim arystokratom w rodzaju Mikołaja Radziwiłła Czarnego)
• Zygmunt August był bezpotomny i zaczął niepokoić się wizją rozpadu unii personalnej między Polską i Litwą po jego śmierci
• opór magnatów litewskich został ostatecznie złamany przez monarchę groźbą całkowitego wchłonięcia Litwy przez Polskę decyzją wielkiego księcia: by im to uświadomić, król Zygmunt August na początku sejmu lubelskiego wcielił do Polski Podlasie, Wołyń i Ukrainę

4. Postanowienia unii:

• powstaje nowe państwo, Rzeczpospolita Obojga Narodów, z własnym herbem, złożone z Polski i Litwy
• część dotąd odrębnych elementów ujednolicono, część pozostała odrębna:

Mikołaj Radziwiłł "Czarny", jeden z głównych orędowników niezależności litewskiej

Unia lubelska wg Jana Matejki (z krzyżem stoi Zygmunt August, z mieczem klęczy jego główny adwersarz, Mikołaj Radziwiłł)

Społeczeństwo i gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku

 1. Pojęcia:

• pańszczyzna
• folwark
• monopol propinacyjny
• burmistrz
• ława
• trzeci ordynek
• poddaństwo
• ludzie luźni
• partacz
• majstersztyk

2. Gospodarka Rzeczpospolitej w XVI wieku opierała się na eksporcie zboża na zachód Europy: spławiano je Wisłą (wcześniej jej dopływami) do Gdańska, gdzie sprzedawano je dalej (zazwyczaj trafiało do Rotterdamu. Wynikało to z tego, że ceny zboża na Zachodzie były dużo wyższe, niż w Polsce.

3. Wspomniany wyżej handel wiślany sprawiał, że szlachta średnia i magnaci tworzyć zaczęli ogromne folwarki, na których pracowali za darmo chłopi pańszczyźniani. Stworzyło to system folwarczno-pańszczyźniany, absolutnie dominujący w Rzeczpospolitej.

4. Miasta zdominowane były przez cechy rzemieślnicze, poza tymi, których dochód wynikał z uczestnictwa w handlu wiślanym. Szczególnie korzystał z tego Gdańsk, największe miasto Rzeczpospolitej. Gdańsk był w tym handlu pośrednikiem, więc jego znaczenie szybko rosło.

5. Z biegiem czasu pozycja miast (poza Gdańskiem) coraz bardziej słabła - podporządkowywała je sobie szlachta.

Gdańsk, barka ze zbożem dobija do portu

Reformacja i kontrreformacja w Rzeczypospolitej

 1. Pojęcia:

• arianie (bracia polscy)
• konfederacja warszawska
• unia brzeska
• bracia czescy
• dysydenci
• unici
• dyzunici
• ugoda sandomierska

2. Daty:

• 1570 - ugoda sandomierska
• 1573 - konfederacja warszawska
• 1596 - unia brzeska

3. Wyznania w Rzeczpospolitej XVI wieku:

   a) katolicyzm

   b) wyznania protestanckie:

• kalwinizm (północna Litwa, ziemia sandomierska, południowe Mazowsze w Polsce)
• luteranizm (Prusy Książęce, część Pomorza Gdańskiego, zachodnia i północna Wielkopolska, Inflanty)
• arianizm (Polska południowa)
• anabaptyzm
• bracia czescy

   c) inne wyznania i religie:

• judaizm (Żydzi)
• prawosławie
• Ormianie
• muzułmanie
• Karaimi

4. Działalność protestantów w Polsce:

• współpraca luteranów i kalwinistów doprowadziła do podpisania ugody sandomierskiej (nie objęto nią arian, do których miano wrogi stosunek)
• utworzenie przez arian akademii w Rakowie
• bracia czescy połączyli się z kalwinistami
• arianie promowali pacyfizm (niektórzy nosili drewniane szable) i krytykowali poddaństwo chłopów

5. Kontrreformacja katolików:

• unia brzeska: nieudana próba podporządkowania papieżowi cerkwi prawosławnej (podporządkowali się tylko unici)
• sprowadzenie jezuitów do Polski przez Stanisława Hozjusza, tworzenie kolegiów jezuickich i katolickiej Akademii Wileńskiej
• przełożenie Biblii na język polski przez Jakuba Wujka (też jezuitę)

6. Polska tolerancja religijna:

• zapoczątkował ją król Zygmunt August, który sam mówił, że "nie chce być królem ludzkich sumień"
• po jego śmierci szlachta postanowiła tolerancję zatwierdzić aktem prawnym, by nie zależała od woli panującego: stąd uchwalenie konfederacji warszawskiej
• trzeba też pamiętać, że mimo wszystko katolicyzm był wyznaniem panującym, nie prześladującym jednak mniejszości

Cerkiew prawosławna na Podkarpaciu (Chotyniec)

Biblia pińczowska, kalwiński przekład Biblii na język polski

Kultura starożytnej Grecji

 1. Pojęcia:

• filozofia
• stoicyzm
• epikureizm
• Akademia
• agon
• porządek dorycki
• porządek joński
• porządek koryncki
• Partenon
• Propyleje
• Erechtejon
• igrzyska olimpijskie
• gimnazjon
• dramat
• tragedia
• komedia

2. Myślę, że w przypadku tego tematu nie ma sensu rozdrabniać wiedzy podręcznikowej. Wymagać będę każdej postaci pojawiającej się w temacie wytłuszczonym drukiem.

Erechtejon z widocznymi kariatydami

Partenon

Przykład stylu czarnofigurowego

Przykład stylu czerwonofigurowego

Rekonstrukcja Zeusa Olimpijskiego dłuta Fidiasza

Doryforos (niosący włócznię), najsłynniejsza rzeźba Polikleta

Umierający Galowie, przykład rzeźby hellenistycznej