Reformacja i kontrreformacja w Rzeczypospolitej

 1. Pojęcia:

• arianie (bracia polscy)
• konfederacja warszawska
• unia brzeska
• bracia czescy
• dysydenci
• unici
• dyzunici
• ugoda sandomierska

2. Daty:

• 1570 - ugoda sandomierska
• 1573 - konfederacja warszawska
• 1596 - unia brzeska

3. Wyznania w Rzeczpospolitej XVI wieku:

   a) katolicyzm

   b) wyznania protestanckie:

• kalwinizm (północna Litwa, ziemia sandomierska, południowe Mazowsze w Polsce)
• luteranizm (Prusy Książęce, część Pomorza Gdańskiego, zachodnia i północna Wielkopolska, Inflanty)
• arianizm (Polska południowa)
• anabaptyzm
• bracia czescy

   c) inne wyznania i religie:

• judaizm (Żydzi)
• prawosławie
• Ormianie
• muzułmanie
• Karaimi

4. Działalność protestantów w Polsce:

• współpraca luteranów i kalwinistów doprowadziła do podpisania ugody sandomierskiej (nie objęto nią arian, do których miano wrogi stosunek)
• utworzenie przez arian akademii w Rakowie
• bracia czescy połączyli się z kalwinistami
• arianie promowali pacyfizm (niektórzy nosili drewniane szable) i krytykowali poddaństwo chłopów

5. Kontrreformacja katolików:

• unia brzeska: nieudana próba podporządkowania papieżowi cerkwi prawosławnej (podporządkowali się tylko unici)
• sprowadzenie jezuitów do Polski przez Stanisława Hozjusza, tworzenie kolegiów jezuickich i katolickiej Akademii Wileńskiej
• przełożenie Biblii na język polski przez Jakuba Wujka (też jezuitę)

6. Polska tolerancja religijna:

• zapoczątkował ją król Zygmunt August, który sam mówił, że "nie chce być królem ludzkich sumień"
• po jego śmierci szlachta postanowiła tolerancję zatwierdzić aktem prawnym, by nie zależała od woli panującego: stąd uchwalenie konfederacji warszawskiej
• trzeba też pamiętać, że mimo wszystko katolicyzm był wyznaniem panującym, nie prześladującym jednak mniejszości

Cerkiew prawosławna na Podkarpaciu (Chotyniec)

Biblia pińczowska, kalwiński przekład Biblii na język polski