Wojny grecko-perskie

1. Pojęcia:

• Nieśmiertelni
• polemarcha
• triera
• hoplici
• falanga

2. Przyczyny wojen perskich:

• ekspansja Persji w Europie
• wsparcie Hellenów dla antyperskiego powstania Greków jońskich (499-494 pne)

3. Pierwsza wyprawa perska: nieudana ekspedycja Mardoniosa (Mardoniusza) zakończona katastrofą pod Atos (492 pne). 

4. Druga inwazja: król Dariusz I wysłał swych wodzów Datysa i Artafernesa na podbój Sparty i Aten (które nie podporządkowały się jego emisariuszom). Efektem była klęska Persów w starciu z Ateńczykami Miltiadesa pod Maratonem w 490 pne. 

5. Po zakończeniu wojny z Dariuszem 31 poleis zawiązało Związek Helleński pod przywództwem Sparty. 

3. Trzecia inwazja perska: nowy władca perski Kserkses dowodzi początkowo osobiście:

• Bitwa pod Termopilami 480 pne, Grecy dowodzeni przez Leonidasa zostali pokonani po 3 dniach heroicznej obrony
• Bitwa morska pod Salaminą 480 pne, flota ateńska dowodzona przez Temistoklesa pokonała flotę perską; Kserkses wraca do Persji
• Bitwa pod Platejami 479 pne, armia grecka dowodzona przez Spartanina Pauzaniasza pokonała Persów dowodzonych przez Mardoniosa
• Bitwa morska pod Mykale 479 pne, zwycięstwo greckie

4. Macie kojarzyć też postacie Hippiasza i Filippidesa. 

Falanga

Termopile

Salamina

Kultura pierwszej połowy XIX wieku

1. Pojęcia:

• Klasycyzm
• Romantyzm
• Orientalizm
• Eklektyzm
• Neogotyk
• Neoromanizm
• Empire

2. Najważniejsi twórcy: Johann Wolfgang Goethe, George Byron, Fryderyk Schiller, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Robert Schumann, Jacques-Louis David, Aleksander Puszkin, Honore de Balzac, Eugene Delacroix, Francisco Goya, Edgar Allan Poe, Antonio Canova, Mary Shelley, Caspar Friedrich, Franz Schubert. 

Jeden z najsłynniejszych obrazów Goyi, przedstawia egzekucje madryckich powstańców wykonywane przez żołnierzy napoleońskich

Goya, Kiedy rozum śpi, budzą się demony

Friedrich, jedyny bardziej typowy dla niego obraz romantyczny macie w podręczniku

Nowe idee

1. Pojęcia:

• liberalizm
• konserwatyzm
• strajk
• związek zawodowy
• socjalizm
• komunizm
• reakcjonizm
• czartyzm
• socjalizm utopijny
• proletariat
• leseferyzm
• torysi
• falanster
• dialektyka
• luddyści

2. Data: opublikowanie Manifestu Komunistycznego 1848.

3. Postacie: Adam Smith, John Stuart Mill, Edmund Burke, Karol Marks, Fryderyk Engels.

Ateny

1. Pojęcia:

• Rada Pięciuset
• demokracja
• ostracyzm
• archont
• metojkowie
• eklezja
• retoryka
• strateg
• demagog
• strząśnięcie długów
• fyla
• trytia
• dokimazja
• Areopag

2. Ewolucja ustroju ateńskiego:

• monarchia (w wiekach ciemnych, mityczny król Tezeusz)
• od początku okresu archaicznego Ateny są już oligarchią z rządzącą arystokracją, dominują archontowie i Areopag
• wzrastająca rola uboższych obywateli prowadzi do reform Drakona (621 p.n.e.) i Solona (594/593 p.n.e.) (macie znać postanowienia reform Solona)
• w połowie VI wieku p.n.e. władzę tyrańską przejmuje Pizystrat i jego dwaj synowie, wzrost znaczenia biedniejszej ludności
• po obaleniu Pizystrata Klejstenes przeprowadza reformy, które wprowadziły w Atenach demokrację (508/507 p.n.e), macie dokładnie znać te reformy
• ostateczne ugruntowanie demokracji za czasów Efialtesa i Peryklesa: osłabienie Areopagu (w istocie stał się on tylko sądem odwoławczym w sprawach o morderstwo), wprowadzenie odpłatności za sprawowane urzędy, dopuszczenie trzeciej klasy majątkowej do urzędu archonta

3. Struktura społeczeństwa ateńskiego:

• obywatele (mężczyźni urodzeni w Atenach nie będący niewolnikami), od Solona podzieleni na cztery klasy majątkowe różniące się przywilejami, po wprowadzeniu demokracji niemal wszystkie różnice zostały zniesione
• metojkowie: wolni cudzoziemcy nie posiadający praw publicznych
• niewolnicy
• kobiety (podporządkowane woli mężczyzn)

Ostrakon, skorupka używana przy ostracyzmie (tu z imieniem Peryklesa, którego ostatecznie nigdy nie wygnano)

Mapa Attyki, zwracam uwagę na Salaminę (Salamis) i wioskę Maraton (Marathon) gdzie dojdzie do dwóch ważnych bitew podczas wojen perskich

Rewolucja przemysłowa

1. Pojęcia:

• rewolucja przemysłowa
• klasa robotnicza
• inteligencja
• akumulacja kapitału
• gospodarka ekstensywna

2. Przyczyny rewolucji:

• rozwój technologiczny (np: wynalezienie silnika parowego, maszyn przędzalniczych, nowych rodzajów transportu itp)
• rozwój ekonomiczny (związany z wcześniejszym dualizmem gospodarczym Europy i pojawieniem się pierwszych form kapitalizmu na zachodzie)
• przemiany w rolnictwie (powodujące migrację ludzi ze wsi do miast, najszybciej w Wielkiej Brytanii)
• rozpoczynająca się eksplozja demograficzna (warto zwrócić uwagę na wykres na str. 27)

3. Najważniejsze postacie rewolucji przemysłowej: John Kay, Edmund Cartwright, Abraham Darby, Robert Fulton, George Stephenson, Michał Faraday, Samuel Morse, Louis Daguerre, Ignacy Łukasiewicz.

4. Najważniejsze centra przemysłowe:

  a) Wielka Brytania

• południowa Walia
• rejon Londynu
• rejon Liverpoolu i Manchesteru
• południowa Szkocja (wokół Glasgow)

  b) Francja

• zagłębie Loary
• Miluza

  c) Niemcy

• Zagłębie Ruhry
• Zagłębie Saary

  d) Włochy

• północ (Lombardia, Piemont)

  e) USA

• północno-wschodnie wybrzeże

5. Skutki rewolucji:

• szybki wzrost potęgi państw uprzemysłowionych
• pojawienie się nowych grup społecznych
• urbanizacja
• pojawienie się nowych napięć społecznych (na linii robotnicy - kapitaliści)

Sparta

1. Pojęcia:

• spartiaci
• geruzja
• eforowie
• oligarchia
• heloci
• periojkowie
• apella
• symmachia
• Związek Peloponeski
• Wielka Rhetra

2. Elementy spartańskiego stylu życia (diaitii):

• totalna militaryzacja państwa (obawa przed rebelią helotów): dzieło Likurga
• selekcja dzieci po urodzeniu
• wychowanie spartańskie (agoge): skrajnie surowy system wychowawczy edukujący chłopców między 7 a 20 rokiem życia
• skoszarowanie mężczyzn między 20 a 30 rokiem życia
• przymus małżeński
• stosunkowo wysoki status społeczny kobiet
• wspólne posiłki mężczyzn (syssytie)
• promowanie skromności, męstwa, opanowania, braku chciwości
• terror wobec helotów
• słabe różnice majątkowe między spartiatami (uważali się za równych, homoioi)

3. Macie znać też kompetencje najważniejszych organów władzy w Sparcie (apelli, królów, eforów i geruzji).

Na czerwono terytorium Sparty; zwracam uwagę na podział na pierwotne terytorium (Lakonię) i tereny podbite (Messenię)

Hoplita spartański

Ćwicząca Spartanka, symbol wolności tamtejszych kobiet

Świat poleis

1. Pojęcia:

• oligarchia
• polis
• demokracja
• wielka kolonizacja
• agora
• Akropol
• arystokracja
• hoplici
• falanga
• tyran
• metropolia
• okres archaiczny
• ajsymneci

2. Okres archaiczny: VIII - VI w. p.n.e.: narodziny systemu polis, pojawienie się greckiego alfabetu, podstaw greckiej wojskowości (hoplici i falanga), system monetarny, Wielka Kolonizacja.

3. Najważniejsze kolonie greckie: Massalia, Syrakuzy, Tarent, Cyrene, Byzantion, Chersonez, Synopa, Olbia (lokalizacja na mapie, podręcznik str. 88).

4. Przyczyny kolonizacji:

• niedostatek ziem uprawnych
• poszukiwania nowych rynków zbytu
• spory wewnątrz polis (przegrana frakcja udawała się z misją kolonizacyjną)
• poszukiwania surowców

5. Przyczyny powstania poleis: przede wszystkim tak zwana "rewolucja hoplicka", czyli zdominowanie w epoce archaicznej armii helleńskich przez liczną ciężkozbrojną piechotę.

Hoplita (w tym przypadku spartański); tu uzbrojony w miecz, aczkolwiek podstawową bronią tych wojowników była włócznia

Hoplita uzbrojony bardziej klasycznie; obaj mają standardowe hełmy korynckie

Falanga, standardowy szyk bojowy hoplitów