Imperium Karola Wielkiego

 1. Pojęcia:

• renesans karoliński
• marchia
• trivium
• quadrivium
• minuskuła karolińska

2. Polityka zagraniczna Karola Wielkiego (768 - 814):

• zniszczenie królestwa Longobardów w Italii
• podbój Sasów i Bawarów w dzisiejszych zachodnich Niemczech
• zniszczenie państwa Awarów
• wyparcie Arabów z północnej Hiszpanii (do linii rzeki Ebro), macie znać epizod dotyczący hrabiego Rolanda
• doprowadzenie do uznania przez Bizancjum tytułu cesarskiego Karola

3. Polityka wewnętrzna Karola Wielkiego:

• koronacja cesarska (na nowego cesarza rzymskiego) dokonana przez papieża Leona III 25 grudnia 800 r.
• reforma administracji: prócz hrabstw, na granicach powstały też duże, zmilitaryzowane marchie zarządzane przez margrabiów
• reforma monetarna
• ściąganie na swój dwór z różnych stron Europy intelektualistów (np. Paweł Diakon, Einhard, Alkuin, Hraban Maur) by wspierali odrodzenie kulturalne
• tworzenie szkół przyklasztornych
• stworzenie minuskuły karolińskiej
• działalność budownicza (katedra w Akwizgranie, ulubionym mieście Karola)
• reforma wojskowa, wzrost znaczenia kawalerii

Denar Karola Wielkiego

Potop szwedzki i kryzys Rzeczypospolitej

1. Pojęcia:

• potop szwedzki
• wojna podjazdowa
• rokosz Lubomirskiego

2. Daty:

• 1655 - początek potopu
• 1657 - traktaty welawsko-bydgoskie
• 1658 - wygnanie arian z Polski
• 1660 - pokój w Oliwie, koniec potopu
• 1665 - początek rokoszu Lubomirskiego
• 1666 - koniec rokoszu Lubomirskiego

3. Przyczyny potopu: ładnie wypunktowuje je podręcznik na str. 185.

4. Przebieg potopu:

• atak Szwedów z dwóch stron
• na Litwę z Inflant; hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł od razu skapitulował, uznając króla Szwecji Karola X Gustawa za swojego władcę
• na Wielkopolskę ze Szczecina, siły polskie skoncentrowane pod Ujściem skapitulowały bez walki
• zajęcie ogromnej części Rzeczpospolitej przez Szwedów, poza ich zasięgiem pozostał wschód oraz pojedyncze ośrodki oporu (najsławniejsze to Gdańsk i klasztor Jasna Góra
• załamany tym król Jan Kazimierz uciekł z Polski i zaczął rozważać abdykację
• pod koniec 1655 roku narastać zaczął polski i litewski opór związany z rabunkowym charakterem szwedzkiej okupacji, dowództwo nad siłami Rzeczpospolitej objął Stefan Czarniecki
• układ z Radnot (1656) - Szwedzi dogadali się z Siedmiogrodem, Radziwiłłami, Prusami i Kozakami by podzielić Rzeczpospolitą, to był projekt rozbiorowy 
• by mu zapobiec, król Jan Kazimierz dogadał się z Prusami, rezygnując z polskiej zwierzchności lennej nad tym krajem (traktaty welawsko-bydgoskie)
• po kolejnych porażkach, Szwecja wycofała się z Polski i zawarła pokój w Oliwie (brak zmian granicznych, Polska zrzekła się praw do Inflant, Jan Kazimierz zrzekł się swych praw do korony Szwecji)

5. Kryzys Rzeczpospolitej:

• zniszczenia wojenne doprowadziły do zubożenia dużej części szlachty, przetrwali to głównie magnaci, którzy teraz uzależnili od siebie ekonomicznie uboższych szlachciców (klientelizm)
• wzrosła ksenofobia, zmalała tolerancja religijna (wygnanie arian)
• próby wzmocnienia władzy królewskiej (na przykład wprowadzenia zasady elekcji vivente rege, czyli obioru następcy króla jeszcze za życia poprzednika) wywołały krwawy szlachecki bunt (rokosz Lubomirskiego)
• siły królewskie zostały zmasakrowane w bitwie pod Mątwami, skala rzezi sprawiła jednak, że wstrząśnięty Lubomirski ukorzył się przed królem i wyemigrował, upokorzony król abdykował dwa lata później

Stefan Czarniecki

Powstanie kozackie

 1. Pojęcia:

• rejestr kozacki

2. Daty:

• 1648 - wybuch powstania Chmielnickiego (kozackiego)
• 1648 - bitwa nad Żółtymi Wodami
• 1648 - bitwa pod Korsuniem
• 1648 - bitwa pod Piławcami
• 1649 - oblężenie Zbaraża
• 1651 - bitwa pod Beresteczkiem
• 1652 - bitwa pod Batohem
• 1654 - ugoda w Perejesławiu
• 1658 - unia w Hadziaczu
• 1660 - bitwa pod Połonką
• 1660 - bitwa pod Cudnowem
• 1667 - rozejm w Andruszowie

3. Przyczyny powstania:

• konflikt religijny: Kozacy uważali, że wspierany przez króla Kościół katolicki prześladuje Cerkiew prawosławną (sami byli tego wyznania)
• tworzenie latyfundiów przez polskich i litewskich magnatów w okolicach Zaporoża: próbowano zmusić ludność kozacką do pracy na tych majątkach
• zmniejszenie rejestru kozackiego
• odrzucenie przez sejm planu powołania do rejestru 40000 Kozaków (gdyż sejm odrzucił królewski projekt wojny z Turcją)
• osobisty spór Bohdana Chmielnickiego z polskim starostą Czechrynia Danielem Czaplińskim (o majątek i kobietę)

4. Przebieg powstania:

• wybuch
• zawiązanie się sojuszu Kozaków z Tatarami Tuhaj-beja
• seria klęsk Rzeczypospolitej (Korsuń, Żółte Wody, Piławce)
• powstrzymanie inwazji kozackiej pod Zbarażem w 1649 (Polakami dowodził tam Jeremi Wiśniowiecki), ugoda zbaraska przerwała walki, Chmielnicki uzyskał autonomię jako hetman wojska zaporoskiego
• najcięższe walki, osiąganie przewagi przez Rzeczpospolitą
• klęska Chmielnickiego pod Beresteczkiem i Białą Cerkwią
• krwawa klęska Polski pod Batohem
• przeobrażenie się powstania w wojnę polsko-rosyjską
• ugoda w Perejesławiu - Kozacy mający coraz mniejsze szanse na ostateczne zwycięstwo nad Rzeczpospolitą oddali się pod opiekę rosyjskiego cara
• klęski sił Rzeczypospolitej, utrata Smoleńska
• próba kompromisu z Kozakami: ugoda w Hadziaczu (ze strony kozackiej podpisał ją Iwan Wychowski), przekształcenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Polska - Litwa) w Rzeczpospolitą Trojga Narodów (Polska - Litwa - Ruś (Kozacy)); projekt szybko upadł
• polskie sukcesy w bitwach pod Połonką, Basią i Cudnowem nie przyniosły ostatecznego triumfu
• rozejm w Andruszowie zakończył wojnę, Rzeczpospolita straciła ziemię smoleńską, siewierską, Czernichowską, Zaporoże, Ukrainę na wschód od Dniepru i Kijów.

Na gruzach Imperium Rzymskiego

 1. Pojęcia:

• chrystianizacja
• majordom

2. Najważniejsze monarchie germańskie na gruzach imperium rzymskiego:

• Królestwo Odoakra (Italia, istniało w V wieku, zniszczone przez najazd króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego)
• Królestwo Ostrogotów (Italia, istniało od V do VI wieku, najwybitniejszy władca to Teodoryk Wielki, zniszczone przez Cesarstwo Bizantyjskie)
• Królestwo Longobardów (Italia, istniało od 586 roku, w VIII wieku podbite przez Franków)
• Królestwo Wandalów (Afryka Północna, istniało od V do VI wieku, najwybitniejszym władcą był Genzeryk, zniszczone przez Cesarstwo Bizantyjskie)
• Królestwo Wizygotów (dzisiejsza Hiszpania, istniało od V do VIII wieku, zniszczone przez Arabów)
• Królestwo Swebów (dzisiejsza Portugalia i część Hiszpanii, istniało od V do VI wieku, anektowane przez Wizygotów)
• Królestwa Anglów, Sasów i Jutów (dzisiejsza Anglia, istniały od V wieku, w XI wieku po zjednoczeniu zostały podbite przez Normanów)
• Królestwo Franków (Galia, istniało od V wieku)
• Królestwo Burgundów (południowa Francja, Szwajcaria, istniało od V do VI wieku, podbite przez Franków)

3. Rozwój królestwa Franków:

• dynastia Merowingów
• najwybitniejszy przedstawiciel: Chlodwig
• ochrzcił Franków w obrządku katolickim
• podbił całą Galię, wypierając z niej Rzymian i Wizygotów
• po śmierci Chlodwiga królestwo podzieliło się na cztery części, rządzone przez różnych członków dynastii Karolingów
• dynastia Karolingów
• w VIII wieku słabi królowie z dynastii Merowingów całkowicie oddali władzę w ręce potężnych urzędników dworskich, majordomów z rodziny Karolingów
• majordom Karol Młot zjednoczył państwo Franków i pokonał atakujących Arabów w bitwie pod Poitiers 732 r.
• jego syn, Pepin Krótki po pokonaniu Longobardów utworzył w Italii Państwo Kościelne; zdjął też z tronu ostatniego Merowinga (Childeryka III) i stał się pierwszym królem Franków z dynastii Karolingów