Europa Zachodnia w IX-X wieku

1. Pojęcia:

• wikingowie
• uniwersalizm cesarski
• runy
• konung
• jarl
• drakkary

2. Wymarcie Karolingów i początki Francji:

• 987 - śmierć ostatniego Karolinga w państwie zachodniofrankijskim (Francji)
• zanik tytułu cesarskiego na początku X wieku
• wejście na tron dynastii Kapetyngów, pierwszym jej przedstawicielem był Hugo Kapet (Francja stała się formalnie monarchią elekcyjną, w praktyce dziedziczną)

3. Początki Niemiec:

• Karol Gruby, syn Ludwika Niemieckiego, ostatni władca Franków (wschodnich), któremu udało się na krótko (2 lata) zjednoczyć całe państwo Karola Wielkiego
• wymarcie Karolingów wschodniofrankijskich (niemieckich) w 911 roku
• przekształcenie się Niemiec w dosyć luźną federację różnych księstw (np. Frankonii, Bawarii, Saksonii) których władcy po wymarciu Karolingów zaczęli wybierać kolejnych królów Niemiec (lub Rzeszy, bo tak zaczęto też nazywać to państwo)
• wybór na tron Niemiec Henryka I Ptasznika z dynastii Ludolfingów, pierwszego władcy tego państwa który nie był Frankiem (Ludolfingowie byli Sasami) - 919 rok

4. Panowanie dynastii Ludolfingów (czasem zwanej dynastią Ottonów):

  a) Otton I Wielki

• wzmocnienie granic niemieckich przez tworzenie marchii granicznych
• pobicie Węgrów w bitwie na Lechowym Polu (955), koniec najazdów węgierskich w Europie
• podbój północnych Włoch, koronacja na króla Włoch i (ważne) w 962 roku koronacja na cesarza rzymskiego (powstanie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, państwa z ośrodkiem w Niemczech które podporządkowało sobie też północne Włochy, Burgundię i Czechy, istniało aż do czasów napoleońskich)

  b) Otton II: wzmacnianie pozycji cesarza w Europie Zachodniej przez małżeństwo z księżniczką bizantyjską Teofano

  c) Otton III: nieudana próba tworzenia uniwersalnego chrześcijańskiego cesarstwa na Zachodzie

5. Najazdy normańskie:

• macie znać podział Normanów na Danów, Szwedów, Gotów i Normanów północnych (z Norwegii)
• 793 rok, najazd wikingów na klasztor Lindisfarne, początek ery najazdów
• przyczyny sukcesów normańskich: jakość ich długich łodzi, słabość napadanych państw, wojowniczy charakter normańskiej kultury, szybkość ataków
• koniec IX wieku: wikingowie przestają jedynie plądrować, zaczynają też podbijać: Normandię w północnej Francji (Rollon), Nowogród i Kijów na Rusi (Ruryk), Anglię (Wilhelm Zdobywca, książę Normandii który pokonał wcześniejszego króla Anglii Harolda w bitwie pod Hastings w 1066 roku), południowe Włochy (Robert Guiscard)
• część bezludnych ziem została przez nich zasiedlona bez walki: Islandia, Grenlandia (Eryk Rudy), jarl Leif Eriksson dotarł nawet jako pierwszy Europejczyk do Ameryki nazwanej przez niego Winlandią

(macie umieć rozpoznawać fragmenty tkaniny z Bayeux, która w graficzny sposób opisywała historię podboju Anglii przez Wilhelma Zdobywcę, oto jej przykładowe fragmenty, jeden jest też w podręczniku na stronie 302)

Kształtowanie się ustroju feudalnego

1. Pojęcia:

• senior
• wasal
• renta feudalna (macie też znać jej trzy rodzaje: naturalną, odrobkową i czynszową)
• pańszczyzna
• hołd lenny
• lenno (feudum)
• feudalizm
• gospodarka naturalna
• włość senioralna (domena senioralna)
• immunitet
• beneficjum
• szlachta
• kasztelan
• trybut
• suzeren (suweren)
• szeryf
• alodium
• felonia

2. Gospodarka wczesnego średniowiecza - przyczyny kryzysu:

• wyludnienie (wojny, dżuma)
• upadek gospodarki pieniężnej (psucie pieniądza, upadek cesarstwa rzymskiego)
• powrót do gospodarki naturalnej, czyli opartej wyłącznie na rolnictwie

(warto pamiętać, że dotyczy to Europy Zachodniej, dawny rzymski wschód miał się nieco lepiej)

3. Przyczyny powstania feudalizmu:

• czas niemal permanentnej wojny wymuszał na monarchach stworzenie nowej, nie opartej już na armii zawodowej organizacji wojskowej
• rozwój latyfundiów i beneficjów obdarzanych immunitetami przez ostatnich cesarzy rzymskich to tworzenie prototypów przyszłych włości senioralnych, a obowiązki kolonów to zapowiedź przyszłej renty feudalnej i pańszczyzny
• chaos polityczny towarzyszący rozpadowi imperium Karolingów sprzyjał uniezależnianiu się książąt, hrabiów i kasztelanów, co stało się genezą charakterystycznego dla wczesnego średniowiecza rozdrobienia feudalnego

4. Zasady systemu lennego:

• związek między seniorem a wasalem to jądro systemu lennego: związek ten był osobisty, dożywotni, oparty na wierności i służbie wojskowej wasala w zamian za lenno otrzymywane od seniora
• związek był dożywotni, ale można go było zerwać w przypadku, gdy wasal dopuścił się felonii (zdrady feudalnej)
• w okresie rozdrobnienia feudalnego lenna stały się dziedziczne, by jednak je odziedziczyć wasal musiał złożyć hołd lenny
• wszędzie poza Anglią obowiązywała zasada "wasal mojego wasala nie jest moim wasalem"
• seniorami i wasalami byli arystokraci i rycerstwo, im wszystkim podlegali chłopi (którzy nie byli wasalami, ich podporządkowanie miało inny charakter)

Imperium Karolingów

1. Pojęcia:

• renesans karoliński
• marchia
• kapitularz
• skryba
• trivium
• quadrivium
• minuskuła karolińska

2. Polityka zagraniczna Karola Wielkiego (768 - 814):

• zniszczenie królestwa Longobardów w Italii (774 r.)
• podbój Sasów i Bawarów w dzisiejszych zachodnich Niemczech
• zniszczenie państwa Awarów (796 r.)
• wyparcie Arabów z północnej Hiszpanii (do linii rzeki Ebro), macie znać epizod dotyczący hrabiego Rolanda
• doprowadzenie do uznania przez Bizancjum tytułu cesarskiego Karola

3. Polityka wewnętrzna Karola Wielkiego:

• koronacja cesarska (na nowego cesarza rzymskiego) dokonana przez papieża Leona III 25 grudnia 800 r.
• reforma administracji: prócz hrabstw, na granicach powstały też duże, zmilitaryzowane marchie zarządzane przez margrabiów
• reforma monetarna
• ściąganie na swój dwór z różnych stron Europy intelektualistów (np. Paweł Diakon, Einhard, Alkuin, Hraban Maur) by wspierali odrodzenie kulturalne
• tworzenie szkół przyklasztornych
• stworzenie minuskuły karolińskiej
• działalność budownicza (katedra w Akwizgranie, ulubionym mieście Karola)
• reforma wojskowa, wzrost znaczenia kawalerii

4. Rozpad państwa Franków po śmierci Karola Wielkiego:

• osłabienie władzy monarszej za panowania Ludwika Pobożnego (syna Karola Wielkiego)
• wojna domowa między synami Ludwika Pobożnego: Lotarem I (w niektórych źródłach nazywany Lotariuszem), Ludwikiem II Niemieckim i Karolem II Łysym
• traktat w Verdun (843), podział państwa Franków (bardzo ważna mapa!)
• traktat z Mersen (870), Karol Łysy i Ludwik Niemiecki dzielą między siebie północną część państwa Lotara (tego akurat w podręczniku nie ma, poniżej znajduje się mapa, zieleń to państwo Karola Łysego, brąz Ludwika Niemieckiego, żółć to państwo nieżyjącego już wtedy Lotara I którego włoską część odziedziczył jego syn Ludwik II)

Monarchia Franków

1. Pojęcia:

• monarchia patrymonialna
• majordom
• hrabstwo
• beneficjum
• senior
• wasal
• prawo salickie

2. Osiągnięcia Chlodwiga I (dynastia Merowingów):

• chrzest kraju (katolicki) w 496 r.
• podbój Galii poprzez wyparcie z niej Wizygotów i resztek Rzymian

3. Podział państwa Franków między potomków Chlodwiga (VI - VIII wiek):

• Austrazja
• Neustria
• Akwitania
• Burgundia

(musicie umieć wskazać je na mapie)

4. Organizacja państwa Franków:

• objęcie Germanów i Rzymian spisanym prawem zwyczajowym (prawem salickim)
• uznawanie przez władcę państwa swym prywatnym majątkiem (monarchia patrymonialna) który można dzielić między synów
• brak jednolitej stolicy: duży dwór wędrował po królestwie
• podział kraju na hrabstwa

5. Przejęcie władzy przez majordomów z rodu Karolingów:

• osłabienie władzy królów z dynastii Merowingów wywołane krwawymi wojnami domowymi
• wzrost znaczenia majordomów (zarządców dworu) dzięki rozdawaniu beneficjów i sojuszom z rodami możnych
• wzrost autorytetu rodu Karolingów dzięki biskupowi Metzu Arnulfowi (świętemu), jego protoplaście
• Pepin z Heristalu (Karoling) czyni urząd majordoma urzędem dziedzicznym, jednoczy też kraj
• Karol Młot (syn Pepina z Heristalu) jest już faktycznym władcą Franków, ciągle jeszcze panujący królowie z rodu Merowingów są jego figurantami
• autorytet majordoma Karola Młota rośnie jeszcze po jego zwycięstwie nad Arabami pod Poitiers (732 r.)

6. Panowanie Pepina Krótkiego (Małego), syna Karola Młota

• Pepin obejmuje władzę jako majordom
• w 751 roku za papieską zgodą pozbawia on korony królewskiej ostatniego władcę z dynastii Merowingów, Childeryka III i sam koronuje się na króla w Reims (przy okazji sakralizuje ten akt, gdyż od tej pory koronować królów będą biskupi namaszczając ich przy okazji świętymi olejami)
• w ramach rekompensaty za papieskie wsparcie, w 756 roku Pepin wyparł spod Rzymu Longobardów i podarował papieżowi Stefanowi II ten region jako samodzielne państwo (pod nazwą Patrymonium Świętego Piotra).

7. Macie znać również postać Grzegorza z Tours.

Świat islamu

1. Pojęcia

• islam
• Prorok
• Koran
• hidżra
• meczet
• szariat
• kalif
• sułtan
• dżihad
• minaret
• szyici
• sunnici
• dżizja
• mihrab
• pięć filarów islamu
• al-Kaaba
• szahada
• arabeska

2. Arabia przed Mahometem: różnice między Al-Hidżazem a terenami pustynnymi.

3. Życie Mahometa:

• pierwsze objawienia (610 r.)
• ucieczka z Mekki do Medyny (wtedy Jasrib (lub Jatrib)), 622 r.
• zwycięska wojna z Mekką, zjednoczenie Arabów, początek dżihadu
• śmierć w 632 r.

4. Zasady islamu:

• Koran świętą księgą (dla sunnitów również Sunna)
• monoteizm (Allah jedynym bogiem)
• przestrzeganie pięciu filarów islamu
• szariat regulujący życie społeczne i religijne
• dżihad, czyli walka z własnym grzechem oraz wojna w obronie islamu

5. Postanie kalifatu:

• podbój Persji
• podbój bliskowschodnich i afrykańskich prowincji Bizancjum
• podbój hiszpańskiego państwa Wizygotów (początek w 711 r.)
• kres podbojów: nieudane oblężenie Konstantynopola (717 r.), klęska w bitwie pod Poitiers (732 r.), rezygnacja z podboju Chin pomimo zwycięstwa nad rzeką Tałas (751 r.)
• władza po śmierci Mahometa należy do kalifów, czwarty z nich, Ali zginął w wojnie domowej i władzę przejęli kalifowie z dynastii Umajjadów (Omajjadów), pierwszym z nich był Mu`awija

6. Rozkwit cywilizacji islamskiej:

• przyswojenie sobie wielu osiągnięć kultury helleńskiej
• rozkwit medycyny (Awicenna)
• osiągnięcia w matematyce
• osiągnięcia rzemiosła: scal damasceńska
• literatura: Księga tysiąca i jednej nocy
• architektura arabska

7. Podziały w świecie islamu:

• podział religii na wyznanie sunnickie i szyickie po śmierci kalifa Alego
• podział kalifatu po przejęciu władzy przez dynastię Abbasydów (747 r.), Abbasydzi przenoszą stolicę do Bagdadu (kalifat bagdadzki), obaleni Umajjadzi uciekli do Hiszpanii (kalifat kordobański)
• podporządkowanie kalifatu bagdadzkiego sułtanom seldżuckim

Cesarstwo bizantyjskie

1. Pojęcia:

• Kodeks Justyniana (kodyfikacja justyniańska)
• renesans macedoński
• ikonoklazm
• ogień grecki
• tem
• Hagia Sophia
• powstanie Nika

2. Panowanie Justyniana Wielkiego:

a) polityka wewnętrzna

• stłumienie powstania Nika na początku panowania (w Konstantynopolu), 532 r.
• kodyfikacja prawa rzymskiego przez Tryboniana, 534 r.
• działalność budowlana (Hagia Sophia)
• likwidacja resztek pogaństwa (akademii platońskiej)
• rozwój kultury, szczególnie w języku greckim (łacina w odwrocie), rozkwit historiografii (Prokopiusz)

b) polityka zewnętrzna

• podbój państwa Wandalów w Afryce północnej przez Belizariusza (533 r.)
• podbój państwa Ostrogotów w Italii (rozpoczął go Belizariusz w 536 r.)
• przyłączenie do Bizancjum południowej części państwa Wizygotów w Hiszpanii.

3. Kryzys państwa bizantyjskiego (VI - IX wiek).

• ciężkie walki z Persją zakończone zwycięstwem za cesarza Herakliusza (627 r.)
• walki wewnętrzne wynikłe z ikonoklazmu
• najazd Longobardów - utrata północnej Italii (568 r.)
• najazd Arabów, utrata Palestyny, Syrii i Afryki północnej
• najazdy Słowian, utrata północnych Bałkanów
• powstanie potężnego państwa Bułgarów

4. Reorganizacja armii bizantyjskiej, utworzenie temów.

5. Panowanie Bazylego II Bułgarobójcy: 

• zniszczenie państwa bułgarskiego (1018 r.)
• inspirowany przez Bizancjum chrzest Rusi Kijowskiej, od tej pory sojuszniczki Bazylego (988 r.)