Powstanie kozackie

 1. Pojęcia:

• rejestr kozacki

2. Daty:

• 1648 - wybuch powstania Chmielnickiego (kozackiego)
• 1648 - bitwa nad Żółtymi Wodami
• 1648 - bitwa pod Korsuniem
• 1648 - bitwa pod Piławcami
• 1649 - oblężenie Zbaraża
• 1651 - bitwa pod Beresteczkiem
• 1652 - bitwa pod Batohem
• 1654 - ugoda w Perejesławiu
• 1658 - unia w Hadziaczu
• 1660 - bitwa pod Połonką
• 1660 - bitwa pod Cudnowem
• 1667 - rozejm w Andruszowie

3. Przyczyny powstania:

• konflikt religijny: Kozacy uważali, że wspierany przez króla Kościół katolicki prześladuje Cerkiew prawosławną (sami byli tego wyznania)
• tworzenie latyfundiów przez polskich i litewskich magnatów w okolicach Zaporoża: próbowano zmusić ludność kozacką do pracy na tych majątkach
• zmniejszenie rejestru kozackiego
• odrzucenie przez sejm planu powołania do rejestru 40000 Kozaków (gdyż sejm odrzucił królewski projekt wojny z Turcją)
• osobisty spór Bohdana Chmielnickiego z polskim starostą Czechrynia Danielem Czaplińskim (o majątek i kobietę)

4. Przebieg powstania:

• wybuch
• zawiązanie się sojuszu Kozaków z Tatarami Tuhaj-beja
• seria klęsk Rzeczypospolitej (Korsuń, Żółte Wody, Piławce)
• powstrzymanie inwazji kozackiej pod Zbarażem w 1649 (Polakami dowodził tam Jeremi Wiśniowiecki), ugoda zbaraska przerwała walki, Chmielnicki uzyskał autonomię jako hetman wojska zaporoskiego
• najcięższe walki, osiąganie przewagi przez Rzeczpospolitą
• klęska Chmielnickiego pod Beresteczkiem i Białą Cerkwią
• krwawa klęska Polski pod Batohem
• przeobrażenie się powstania w wojnę polsko-rosyjską
• ugoda w Perejesławiu - Kozacy mający coraz mniejsze szanse na ostateczne zwycięstwo nad Rzeczpospolitą oddali się pod opiekę rosyjskiego cara
• klęski sił Rzeczypospolitej, utrata Smoleńska
• próba kompromisu z Kozakami: ugoda w Hadziaczu (ze strony kozackiej podpisał ją Iwan Wychowski), przekształcenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Polska - Litwa) w Rzeczpospolitą Trojga Narodów (Polska - Litwa - Ruś (Kozacy)); projekt szybko upadł
• polskie sukcesy w bitwach pod Połonką, Basią i Cudnowem nie przyniosły ostatecznego triumfu
• rozejm w Andruszowie zakończył wojnę, Rzeczpospolita straciła ziemię smoleńską, siewierską, Czernichowską, Zaporoże, Ukrainę na wschód od Dniepru i Kijów.