ZSLG: Potop szwedzki i kryzys Rzeczypospolitej

1. Pojęcia:

2. Daty:

3. Przyczyny potopu: ładnie wypunktowuje je podręcznik na str. 185.

4. Przebieg potopu:

na Litwę z Inflant; hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł od razu skapitulował, uznając króla Szwecji Karola X Gustawa za swojego władcę
na Wielkopolskę ze Szczecina, siły polskie skoncentrowane pod Ujściem skapitulowały bez walki

zajęcie ogromnej części Rzeczpospolitej przez Szwedów, poza ich zasięgiem pozostał wschód oraz pojedyncze ośrodki oporu (najsławniejsze to Gdańsk i klasztor Jasna Góra
załamany tym król Jan Kazimierz uciekł z Polski i zaczął rozważać abdykację
pod koniec 1655 roku narastać zaczął polski i litewski opór związany z rabunkowym charakterem szwedzkiej okupacji, dowództwo nad siłami Rzeczpospolitej objął Stefan Czarniecki
układ z Radnot (1656) - Szwedzi dogadali się z Siedmiogrodem, Radziwiłłami, Prusami i Kozakami by podzielić Rzeczpospolitą, to był projekt rozbiorowy

by mu zapobiec, król Jan Kazimierz dogadał się z Prusami, rezygnując z polskiej zwierzchności lennej nad tym krajem (traktaty welawsko-bydgoskie)

po kolejnych porażkach, Szwecja wycofała się z Polski i zawarła pokój w Oliwie (brak zmian granicznych, Polska zrzekła się praw do Inflant, Jan Kazimierz zrzekł się swych praw do korony Szwecji)

5. Kryzys Rzeczpospolitej:

zniszczenia wojenne doprowadziły do zubożenia dużej części szlachty, przetrwali to głównie magnaci, którzy teraz uzależnili od siebie ekonomicznie uboższych szlachciców (klientelizm)
wzrosła ksenofobia, zmalała tolerancja religijna (wygnanie arian)
próby wzmocnienia władzy królewskiej (na przykład wprowadzenia zasady elekcji vivente rege, czyli obioru następcy króla jeszcze za życia poprzednika) wywołały krwawy szlachecki bunt (rokosz Lubomirskiego)

siły królewskie zostały zmasakrowane w bitwie pod Mątwami, skala rzezi sprawiła jednak, że wstrząśnięty Lubomirski ukorzył się przed królem i wyemigrował, upokorzony król abdykował dwa lata później

Stefan Czarniecki

środa, 24 lutego 2021