Podboje Aleksandra Macedońskiego

 1. Pojęcia:

   - wojna peloponeska
   - kultura hellenistyczna

2. Grecja przed Aleksandrem:
   - wojna peloponeska poważnie osłabiła Ateny i Spartę (doszło do niej przez rywalizację tych polis o przywództwo w Helladzie, trwała prawie 30 lat i wykrwawiła obie strony, formalnie wygrała ją Sparta)

   - osłabiona Sparta nie potrafiła utrzymać przywództwa nad Helladą - Persja znowu podporządkowała sobie Greków w Azji Mniejszej, a sama Sparta pokonana została przez Teby
   - wewnętrzne reformy Filipa II wzmocniły królestwo Macedonii na północy Hellady
   - siły macedońskie pokonały Greków w bitwie pod Cheroneą w 338 r. pne, od tej pory Hellada była podporządkowana Macedonii (z wyjątkiem mało już znaczącej Sparty)

   - Filip II chciał zaatakować następnie Persję (właściwie, to wysłał już tam nawet swą armię), ale zanim zdążył sam wziąć udział w tym ataku, został zamordowany; tron przejął jego syn Aleksander

3. Osiągnięcia Aleksandra Macedońskiego:
   - podbił całą Persję króla Dariusza III (bitwy pod Granikiem, pod Issos w 333 r. pne, pod Gaugamelą w 331 r. pne)
   - na podbitych terytoriach zakładał zasiedlane przez Greków miasta nazywane Aleksandriami
   - dzięki swej polityce mieszania kultur zapoczątkował kulturę hellenistyczną

4. Epoka hellenistyczna

   - po śmierci Aleksandra jego imperium podzielili między siebie jego wodzowie zwani diadochami (na przykład rody Antygonidów w Macedonii, Seleukidów w Syrii, Lagidów w Egipcie)

   - na terenach państw diadochów rozprzestrzeniła się kultura hellenistyczna, która powstała z domieszania do dominującej kultury greckiej elementów wschodnich (egipskich, perskich, syryjskich).

Macedońska falanga, uzbrojona w długie, 5-6 metrowe włócznie (sarisy)

Rozwój potęgi Macedonii za Filipa II, czarną kreską zaznaczone są tu granice jego państwa na początku jego panowania, czerwonym kolorem terytoria Macedonii w chwili jego śmierci (na niebiesko: niezależna Sparta)

Aleksander Wielki

Współczesna wizja Aleksandra (Collin Farell w filmie Olivera Stone`a)

Polityka międzynarodowa ostatnich Jagiellonów

 1. Pojęcia:

• Hołd pruski
• Dominium Maris Baltici
• Komisja Morska

2. Daty:

• 1525 - hołd pruski
• 1515 - zjazd wiedeński
• 1519 - początek ostatniej wojny z Zakonem
• 1563 - początek I wojny północnej
• 1570 - koniec I wojny północnej (pokój w Szczecinie)
• 1514 - bitwa pod Orszą

Panowanie Zygmunta I Starego

3. Wojny z Moskwą:

• Przyczyny: dążenie Wielkiego Księstwa Moskiewskiego do podporządkowania sobie ziem dawnej Rusi, konflikt o Smoleńsk (ta twierdza była istotna, gdyż leżała na jedynym dogodnym lądowym szlaku między Moskwą a centralną i zachodnią Europą)
• Przebieg: Moskwa opanowała wschodnie tereny Litwy razem ze Smoleńskiem, przed atakiem na resztę Litwy powstrzymała ją klęska w bitwie pod Orszą

4. Polityka dynastyczna Jagiellonów:

• Władysław II Jagiellończyk, brat Zygmunta Starego został królem Węgier i Czech
• Wywołało to konflikt z Habsburgami, którzy sprzymierzyli się z Krzyżakami i Moskwą
• konflikt rozwiązano poprzez kompromis zawarty na zjeździe wiedeńskim
• Jagiellonowie utracili ostatecznie Węgry i Czechy po miażdżącej klęsce poniesionej pod Mohaczem z rąk tureckich
• proszę o zwrócenie uwagi na drzewo genealogiczne na stronie 62 w podręczniku

5. Ostatnia wojna z Zakonem:

• wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Albrecht Hohenzollern odmówił złożenia hołdu lennego, co doprowadziło do wojny z Polską (po zjeździe wiedeńskim Krzyżacy utracili już poparcie Habsburgów)
• W 1525 wojna zakończyła się podpisaniem traktatu krakowskiego i hołdem pruskim
• Zakon Krzyżacki w Prusach rozwiązał się (zakonnicy przeszli na luteranizm), Albrecht został księciem nowego państwa: Prus Książęcych, które stały się polskim lennem (tzn były Polsce podporządkowane); owo nowe państwo zajmowało dokładnie te same pruskie ziemie, co wcześniej Zakon

6. Kontakty z Mołdawią:

• o Mołdawię (Hospodarstwo Mołdawskie) toczył się spór między Polską a Turcją
• władcy samej Mołdawii starali się lawirować między obiema potęgami, raz podporządkowując się Polakom, innym razem Turkom
• za panowania króla Jana Olbrachta (starszego brata Zygmunta Starego) polska interwencja w Mołdawii zakończyła się militarną katastrofą (stąd późniejsze powiedzenie: "za króla Olbrachta wyginęła szlachta", oczywiście przesadzone)
• ostatecznie Mołdawia znalazła się w tureckiej strefie wpływów

Panowanie Zygmunta II Augusta

7. Wojna o Inflanty:

• doszło do niej za panowania syna Zygmunta Starego, Zygmunta II Augusta
• Inflanty to kraina, która dziś należy do dwóch państw: Łotwy i Estonii; w XVI wieku zajęta była przez katolicki Zakon Kawalerów Mieczowych
• słabnący przywódca tego państwa, wielki mistrz Gotthard Kettler postanowił zrobić to samo, co wcześniej zrobił Albrecht Hohenzollern: przeszedł na luteranizm, zlikwidował Zakon i złożył hołd polskiemu królowi
• w zamian otrzymał część Inflant jako księstwo lenne o nazwie Kurlandia i Semigalia, reszta została wcielona do Polski i Litwy
• o Inflanty doszło do wojny między czterema państwami jednocześnie: Polską, Rosją, Danią i Szwecją (I wojna północna)
• w trakcie wojny Zygmunt August utworzył pierwszą w naszej historii flotę morską opartą o kaprów, czyli piratów (dokładniej: korsarzy) na usługach państwa polskiego (kierowała nią Komisja Morska)
• większość Inflant została ostatecznie przyłączona do Polski i Litwy, Rosja zajęła okolice Narwy i Dorpatu, Szwecja Estonię a Dania wyspę Ozylia

Podział Inflantów, czerwoną strzałką zaznaczyłem ziemie zajęte przez Polskę, czarną przez Rosję, żółtą przez Szwecję a niebieską przez Danię

Rekonstrukcja polskiego okrętu kaperskiego

Hołd pruski w wizji Jana Matejki, postać siedząca w złotej szacie to król Zygmunt Stary, klęczy przed nim w zbroi Albrecht Hohenzollern, nad nim znajduje się flaga Prus Książęcych (czarny orzeł na białym tle)

Demokracja szlachecka

 1. Pojęcia:

• demokracja szlachecka
• izba poselska
• senat
• przywiązanie do ziemi
• magnateria
• konstytucja
• szlachta średnia
• szlachta drobna
• szlachta zagrodowa
• gołota
• sejmik
• sejm walny
• sejm zwyczajny
• sejm nadzwyczajny
• elekcyjność tronu
• rokosz
• nobilitacja
• ruch egzekucyjny
• wojsko kwarciane
• królewszczyzny
• koronacja vivente rege

2. Najważniejsze etapy formowania się demokracji szlacheckiej:

• przywilej koszycki 1374, pierwszy z serii ważnych przywilejów szlacheckich (niemal zupełny brak podatków, obsadzanie urzędów wyłącznie Polakami)
• przywilej jedlneńsko - krakowski, który dał szlachcie nietykalność osobistą (1430)
• przywilej cerekwicko - nieszawski, który uzależnił zwołanie pospolitego ruszenia i uchwalenie podatków od woli szlachty (sejmików), 1454
• zwołanie pierwszego sejmu walnego w 1493
• przywilej mielnicki, który był próbą magnaterii przejęcia całej władzy w Rzeczpospolitej, dając ogromne uprawnienia senatowi (1501)
• konstytucja Nihil Novi, która dała pełną władzę ustawodawczą sejmowi walnemu (1505)
• powstanie ruchu egzekucyjnego (po wojnie kokoszej), który ograniczył potęgę magnatów i wywalczył wolną elekcję polskich monarchów

3. Struktura sejmu walnego (powiększa się po kliknięciu):

Sejm walny i jego trzy izby: król (w centrum), senat (siedzący wokół króla) i izba poselska (stojący)

Sejmik w kościele

Największe latyfundia magnackie

Wojny grecko-perskie

 1. Pojęcia:

• Nieśmiertelni
• triera
• hoplici
• falanga

2. Przyczyny wojen perskich:

• ekspansja Persji w Europie
• wsparcie Hellenów dla antyperskiego powstania Greków jońskich

3. Pierwsza wyprawa perska: nieudana ekspedycja Mardoniosa (Mardoniusza) zakończona katastrofą pod Atos. 

4. Druga inwazja: król Dariusz I wysłał swych wodzów Datysa i Artafernesa na podbój Sparty i Aten (które nie podporządkowały się jego emisariuszom). Efektem była klęska Persów w starciu z Ateńczykami Miltiadesa pod Maratonem w 490 pne. 

5. Po zakończeniu wojny z Dariuszem 31 poleis zawiązało Związek Helleński pod przywództwem Sparty. 

3. Trzecia inwazja perska: nowy władca perski Kserkses dowodzi początkowo osobiście:

• Bitwa pod Termopilami 480 pne, Grecy dowodzeni przez Leonidasa zostali pokonani po 3 dniach heroicznej obrony
• Bitwa morska pod Salaminą 480 pne, flota ateńska dowodzona przez Temistoklesa pokonała flotę perską; Kserkses wraca do Persji
• Bitwa pod Platejami 479 pne, armia grecka dowodzona przez Spartanina Pauzaniasza pokonała Persów dowodzonych przez Mardoniosa

Falanga

Bitwa pod Termopilami

Bitwa pod Salaminą

Atakująca triera

Hoplita