Upadek Rzeczypospolitej

 1. Pojęcia:

• Uniwersał Połaniecki
• insurekcja
• kosynierzy
• rzeź Pragi

2. Przebieg insurekcji kościuszkowskiej 1794

• bunt generała Madalińskiego w Ostrołęce
• zaprzysiężenie Tadeusza Kościuszki jako naczelnika powstania 24 III 1794 w Krakowie
• zwycięska bitwa pod Racławicami 4 IV 1794
• powstania w Warszawie (Jan Kiliński) i w Wilnie (Jakub Jasiński), oba udane
• zamieszki w Warszawie, wieszanie ludzi powiązanych z Targowicą (lub ich portretów, gdy udało się im uciec)
• ogłoszenie Uniwersału Połanieckiego 7 V 1794
• klęska w bitwie pod Szczekocinami 6 VI 1794
• porażka Prus przy próbie oblężenia Warszawy (musieli się spod niej wycofać po wybuchu powstania w Wielkopolsce, na czele którego stał Jan Henryk Dąbrowski)
• klęska z Rosjanami w bitwie pod Maciejowicami 10 X 1794, Kościuszko dostaje się do niewoli
• siły rosyjskie pod dowództwem Aleksandra Suworowa zdobywają wschodniobrzeżną Warszawę (Pragę) i dokonują tam masakry; po tym wydarzeniu reszta stolicy kapituluje
• ostatni naczelnik powstania Tomasz Wawrzecki kapituluje kilkanaście dni później

3. III rozbiór Polski 1795 (macie znać uczestników i ziemie, które nam zabrali).

Europa późnego średniowiecza

 1. Pojęcia:

• wojna stuletnia
• wojska zaciężne
• czarna śmierć
• system nakładczy
• żakeria
• husyci
• taboryci
• utrakwiści

2. Daty:

• 1348 - początek czarnej śmierci w Europie
• 1415 - spalenie na stosie Jana Husa w Konstancji
• 1444 - bitwa pod Warną
• 1453 - upadek Konstantynopola (zdobycie miasta przez Turków)

3. Wojna stuletnia:

• przyczyny:
• rywalizacja o francuską koronę między francuskimi Walezjuszami a angielskimi Plantagenetami
• spór o dominację we Flandrii (w dzisiejszej Belgii)
• dążność Francji do zlikwidowania angielskich lenn na jej terytorium
• przebieg:
• początkowo błyskotliwe angielskie zwycięstwa (bitwy pod Crecy, Poitiers, Azincourt)
• Anglicy zajmują większość terytorium Francji, angielski Henryk V został uznany za króla Francji (ale bez koronacji); Henryk V należał już do nowej angielskiej dynastii Lancasterów
• Sytuacja się zmieniła, gdy siłami francuskimi dowodzić zaczęła Joanna d`Arc, która pokonała Anglików pod Orleanem
• pomimo późniejszego pochwycenia i spalenia na stosie Joanny, Anglicy zostali wyparci z Francji
• skutki:
• wielkie bunty chłopskie (żakeria we Francji, bunt Wata Tylera w Anglii)
• wzmocnienie i unifikacja monarchii francuskiej

4. Czarna śmierć:

• nadeszła ze wschodu, wraz z Mongołami
• ogarnęła większość Europy (poza Polską, Litwą i częścią Rusi)
• zmarła wtedy 1/3 populacji kontynentu
• w sztuce rozwinęły się wtedy motywy związane ze śmiercią
• wyludnienie Europy zmieniło lokalne gospodarki (pojawienie się systemów nakładczych, rozwój pasterstwa i włókiennictwa)

5. Wojny husyckie:

• husytyzm:
• założyciel: Jan Hus
• komunia pod dwiema postaciami dla wiernych
• odebranie Kościołowi dóbr materialnych
• nabożeństwa w języku czeskim
• egzekucja Jana Husa na soborze w Konstancji powodem powstania w Czechach i usunięcia władzy króla Zygmunta Luksemburskiego
• kilka kolejnych katolickich krucjat zostało pobitych przez wojska husyckie Jana Żiżki (dzięki użyciu taboru)
• wojny husyckie zakończyły się po rozłamie wśród husytów, frakcja umiarkowana (utrakwiści) porozumiała się z Zygmuntem Luksemburskim i pokonała frakcję radykalną (taborytów) pod Lipanami

6. Ekspansja turecka:

• podbój Serbii po zwycięstwie na Kosowym Polu
• pokonanie Węgrów pod Warną uniemożliwiło węgierską pomoc dla zagrożonego Bizancjum
• W 1453 roku Bizancjum zostało podbite, wraz z Konstantynopolem (ostatni cesarz, Konstantyn XI, zginął w walkach ulicznych)

Mehmed Zdobywca wjeżdża do Konstantynopola

Danse macabre

Bitwa pod Azincourt

Kościół w średniowieczu

 1. Pojęcia:

• herezja
• inkwizycja
• dominikanie
• franciszkanie
• cystersi
• zakony żebracze
• waldensi
• Biblia pauperum
• wielka schizma zachodnia
• antypapież
• katarzy (albigensi)

2. Zakony pełnego średniowiecza:

   a) zakony eremickie (skrajnie rygorystyczne reguły, śluby milczenia, odrzucenie mięsa, życie w samotnych eremach):

• kameduli
• kartuzi

   b) cystersi: powstali w Citeaux, najsłynniejszym ich zakonnikiem był św. Bernard z Clairvaux, zakon zakładał powrót do ascetycznych ideałów św. Benedykta z Nursji (asceza, praca fizyczna)

   c) zakony żebracze: podkreślały zasadę ubóstwa, brak majątków ziemskich

• franciszkanie: założycielem był św. Franciszek z Asyżu, utrzymywali się z jałmużny, podporządkowali się pracy kaznodziejskiej, oficjalna nazwa: Bracia Mniejsi, data założenia: 1209
• dominikanie: założycielem był św. Dominik Guzman, poświęcili się kaznodziejstwu i walce z herezją (tworzyli trzon inkwizycji), przeciwnicy ze względu na nieugiętość ich poglądów przekręcali ich nazwę, z "Dominicanes" robili "Domini canes" czyli po łacinie "Psy pana", co oni sami czasem z dumą przyjmowali, data założenia: 1216

św. Franciszek z Asyżu w brązowym habicie franciszkańskim

św. Dominik Guzman w czarno-białym habicie dominikańskim

3. Herezje średniowieczne:

• waldensi: założyciel Piotr Valdo (Waldo), rozpowszechnieni w południowej Francji i północnych Włoszech, odrzucenie majątku kościelnego, Biblia jedynym źródłem wiary
• katarzy: rozpowszechnieni w południowej Francji (szczególnie Langwedocji), odrzucenie monoteizmu na rzecz wiary w dwóch bogów, dobrego i złego, przypisanie materii do domeny boga zła, wiara w reinkarnację która jest tworzeniem więzienia dla nieśmiertelnej duszy, odrzucenie majątku i płodzenia potomstwa, rytualne samobójstwa, herezja zniszczona przez krucjatę i inkwizycję

4. Spadek znaczenia papiestwa:

• spór Filipa Pięknego, króla Francji, z papieżem Bonifacym VIII zakończony uwięzieniem papieża i przeniesieniem stolicy papieskiej do Awinionu (niewola awiniońska)
• wielka schizma zachodnia

Konstytucja 3 V

1. Pojęcia:

• Straż Praw
• konfederacja targowicka

2. Konstytucja 3 V: jej postanowienia znajdziecie na str.284.

3. Konfederacja targowicka i wojna w obronie konstytucji (1792):

• ucieczka do Petersburga przywódców stronnictwa hetmańskiego
• ugoda Rosji z Prusami
• uchwalenie konfederacji targowickiej (prośby do Rosji o interwencję zbrojną przeciw konstytucji 3 maja, która łamała złotą wolność szlachecką)
• drobne polskie sukcesy w wojnie (bitwa pod Zieleńcami 1792, okazja do utworzenia orderu Virtuti Militari) nie mogły przynieść nam ostatecznego zwycięstwa, szczególnie po zdradzie wojsk litewskich
• wojna skończyła się po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej

4. II rozbiór Rzeczypospolitej (uczestnicy: Rosja, Prusy):

Sejm Wielki

 1. Pojęcia:

• monarchia konstytucyjna
• Sejm Wielki (Sejm Czteroletni)
• czarna procesja
• stronnictwo patriotyczne
• stronnictwo dworskie (królewskie)
• stronnictwo hetmańskie
• ofiara wieczysta

2. Najważniejsze postacie okresu: Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Szczęsny Potocki, Stanisław Małachowski, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Katarzyna II, Józef Poniatowski, Jan Dekert, Stanisław Staszic, Kazimierz Nestor Sapieha.

3. Najważniejsze wydarzenia Sejmu Wielkiego (1788 - 1792):

• powstanie sojuszu stronnictw dworskiego i patriotycznego
• zawarcie sojuszu z Prusami (Prusy grały w podwójną grę, chcąc wymusić na Rosji nowy rozbiór Polski)
• ustawa o miastach (macie znać postanowienia)
• "ofiara 10 grosza", nowe podatki dochodowe (10% dla szlachty, 20% dla duchowieństwa)
• utworzenie 100000 armii (ostatecznie zmobilizowano około 65000)
• likwidacja Rady Nieustającej
• zakaz uczestniczenia gołoty w sejmikach (ustawa o sejmikach)
• konstytucja 3 maja 1791

Stanisław Małachowski

Miasto i wieś w średniowieczu

 1. Pojęcia:

• renta feudalna
• trójpolówka
• pług
• patrycjusze
• pospólstwo
• plebs
• cech
• gildia
• mistrz
• Hanza
• jarmark
• komuna
• ruch kolonizacyjny (kolonizacja)

2. Przełom w rolnictwie w XI/XII wieku:

• wynalazki techniczne: pług, chomąto, kosy, metalowe brony
• rozprzestrzenienie się uprawy żyta i owsa
• nowa technologia uprawy: trójpolówka
• skutki: eksplozja demograficzna i kolonizacja wielu bezludnych lub słabo zaludnionych terenów Europy Zachodniej i Północnej, odrodzenie miast

3. Rozwój miast w XI/XIII wieku:

• uniezależnianie się miast od swych prywatnych właścicieli, rozwój samorządności miejskiej
• tworzenie urzędów zarządzających miastami wybieranych przez rady miejskie (burmistrzów, dożów, konsulów itp.)
• tworzenie cechów rzemieślniczych i gildii kupieckich
• tworzenie federacji miast handlowych (najważniejsza z nich to Hanza), w związku z rozwojem handlu nastąpił powrót do gospodarki pieniężnej (w XII/XIII wieku)

Trójpolówka

Najazdy mongolskie

 1. Pojęcia:

• haracz
• orda
• Złota Orda

2. Osiągnięcia Temudżyna (Czyngis - chana): 

• zjednoczenie plemion mongolskich
• podbój północnych Chin
• podbój Chorezmu i innych krajów aż do Morza Kaspijskiego
• utworzenie Imperium ze stolicą w Karakorum

3. Przyczyny sukcesów armii mongolskiej:

• tworzyli armię wyłącznie konną, bardzo szybko się więc przemieszczali
• byli znakomitymi łucznikami, potrafili strzelać celnie z łuku w końskim galopie
• byli bardzo okrutni, co zastraszało przeciwników
• byli bardzo wytrzymali, odporni na trudy

4. Podboje po śmierci Czyngis - chana:

• podbój Chin (Kubilaj)
• podbój Kalifatu Bagdadzkiego (Hulagu)
• podbój Rusi Kijowskiej (Batu - chan) rozpoczęty w 1237, narzucenie jej zwierzchności przez Złotą Ordę (ułus, który przypadł Batu) która polegała na narzuceniu haraczu i konieczności starania się o jarłyk przez książąt ruskich
• inwazja na Węgry i Polskę w 1241 (Batu - chan):

          - kompletne rozbicie sił polskich dowodzonych przez księcia Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą; spustoszenie południowej Polski

          - klęska sił węgierskich w bitwie na równinie Mohi

          - wycofanie się sił mongolskich po śmierci wielkiego chana Ugedeja

5. Rozpad państwa mongolskiego i próba odbudowy przez Tamerlana na przełomie XIV i XV wieku (pokonanie Turków w bitwie pod Ankarą w 1402).